خشکی چشم چیست؟ روش پیشگیری و درمان (عوارض خشکی)

خشکی چشم حالتی است که در آن سطح چشم رطوبت کافی ندارد و فرد احساس سوزش، خستگی و گاهی تیر کشیدن در اطراف چشم پیدا می کند. این وضعیت زمانی شدت می گیرد که مدت زیادی مقابل نمایشگر می نشینیم، در محیط های خشک قرار می گیریم یا پلک زدن مان کمتر از حد معمول می شود.

در چنین شرایطی لایه اشکی که باید چشم را نرم و محافظت شده نگه دارد، کیفیت یا حجم کافی ندارد و همین موضوع باعث می شود چشم حساس تر، ملتهب تر و گاهی حتی کمی تاربین شود. خیلی از افراد تصور می کنند خشکی چشم فقط یک ناراحتی ساده است، اما وقتی طولانی شود می تواند روی تمرکز، مطالعه و حتی رانندگی هم اثر بگذارد.

خشکی چشم چگونه پدید می آید؟ دلایل و علت خشکی چشم

وقتی یکی از این بخش ها دچار اختلال شود، اشک یا به اندازه کافی تولید نمی شود یا خیلی زود تبخیر می شود. نتیجه اش احساسی است که بسیاری از افراد هنگام کار طولانی با موبایل، قرار گرفتن در فضای خشک، استفاده از لنز یا حتی تغییرات هورمونی تجربه می کنند؛ ترکیبی از سوزش، خستگی و حالتی شبیه وجود شن ریزه در چشم. این فرایند به مرور می تواند سبب التهاب و حساسیت بیشتر شود و کیفیت دید را تحت تأثیر بگذارد.

کاهش تولید اشک

گاهی غدد اشکی بنا به دلایل مختلف توان تولید میزان کافی رطوبت را ندارند. این اتفاق در سنین بالاتر شایع تر است، اما تغییرات هورمونی، برخی بیماری های خودایمنی و مصرف بعضی داروها نیز می تواند همین روند را ایجاد کند. فرد در این حالت متوجه می شود که سطح چشم خیلی زود خشک می شود و سوزش و خارش ممتد شکل می گیرد، زیرا لایه آب رسان چشم از ابتدا کامل نیست.

تبخیر سریع اشک

در برخی افراد مقدار اشک کافی است، اما لایه چربی که باید مانع تبخیر سریع شود، عملکرد مطلوبی ندارد. این مشکل معمولاً به دلیل اختلال در غدد میبومین پلک ایجاد می شود. وقتی این غدد نتوانند چربی مناسب تولید کنند، لایه آب به سرعت از سطح چشم محو می شود. نتیجه اش حالتی است که چشم مدام به دنبال رطوبت تازه می گردد، ولی آن را نگه نمی دارد؛ احساسی که به شکل خشکی شدید و خستگی چشم خود را نشان می دهد.

پلک زدن ناکافی

بسیاری از افراد در طول کار با کامپیوتر یا موبایل، پلک زدن شان نصف حالت عادی می شود. این کاهش ساده و ناخواسته باعث می شود اشک روی چشم پخش نشود و گوشه های چشم زودتر از معمول خشک شوند. در این وضعیت، فرد پس از چند ساعت فعالیت دیجیتال، سنگینی پلک ها و تیر کشیدن در ناحیه چشم را حس می کند؛ نشانه ای که می گوید سطح چشم مدت ها بدون توزیع مناسب اشک مانده است.

عوامل محیطی

هوای سرد و خشک، باد شدید، کولر خودرو، سیستم های تهویه و حتی آلودگی هوا می توانند رطوبت چشم را به سرعت کاهش دهند. وقتی فرد در چنین محیط هایی قرار می گیرد، سطح چشم مرتب در معرض تبخیر قرار می گیرد و لایه اشکی فرصت بازسازی پیدا نمی کند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد در زمستان یا در شهرهای صنعتی بیشتر با خشکی چشم روبه رو می شوند.

استفاده از لنزهای تماسی

لنز تماسی اگر به درستی استفاده نشود یا زمان طولانی روی چشم بماند، بخشی از لایه اشکی را جذب می کند و چشم را با کمبود رطوبت روبه رو می سازد. همچنین برخی انواع لنز منافذ کافی برای عبور اکسیژن ندارند و همین مسئله سطح چشم را حساس تر می کند. کسانی که با لنز زندگی روزمره دارند، معمولاً این خشکی را به شکل خارش و احساس جسم خارجی تجربه می کنند.

برای خشکی چشم چی بخوریم؟

وقتی بدن مواد لازم برای ساخت چربی، آب و ترکیبات محافظ لایه اشک را دریافت کند، سطح چشم پایدارتر می شود و تبخیر اشک کاهش پیدا می کند. به همین دلیل معمولاً پزشکان در کنار درمان های دارویی، تغییرات غذایی را هم توصیه می کنند تا چشم از داخل بهتر حمایت شود.

• ماهی های چرب مثل سالمون، ساردین و تن: سرشار از امگا ۳ هستند و به بهبود کیفیت لایه چربی اشک کمک می کنند. مصرف منظم آن ها باعث می شود اشک دیرتر تبخیر شود و چشم احساس خشکی کمتری داشته باشد.
• گردو، تخم کتان و چیا: این منابع گیاهی امگا ۳ برای افرادی که ماهی کمتر مصرف می کنند انتخاب بسیار مناسبی است. اسیدهای چرب موجود در آن ها عملکرد غدد میبومین را تقویت می کند.
• تخم مرغ به ویژه زرده: حاوی لوتئین و زآگزانتین است که از بافت های سطحی چشم محافظت می کنند و به پایداری لایه اشکی کمک می شود.
• سبزیجات برگ سبز مثل اسفناج و کلم برگ: این گروه سرشار از آنتی اکسیدان هایی است که التهاب سطح چشم را کاهش می دهند و در طولانی مدت خشکی را کم می کنند.
• هویج، کدوحلوایی و فلفل دلمه ای نارنجی: به دلیل داشتن ویتامین A، برای سلامت قرنیه ضروری اند و کمبود این ویتامین یکی از علت های شایع خشکی و شب کوری است.
• میوه های سرشار از ویتامین C مانند پرتقال، کیوی و توت فرنگی: این میوه ها بافت های سطحی چشم را تقویت می کنند و روند ترمیم لایه اشکی را سرعت می بخشند.
• آواکادو و روغن زیتون: چربی های مفید این خوراکی ها به ساختار لایه چربی اشک کمک می کنند و سطح چشم را نرم تر نگه می دارند.
• آب کافی و مایعات سالم: کم آبی بدن یکی از سریع ترین عوامل ایجاد خشکی چشم است. نوشیدن آب در طول روز تعادل رطوبت را بهتر حفظ می کند.

عوارض و خطرات خشکی چشم

خشکی چشم اگر در همان مراحل ابتدایی جدی گرفته شود قابل کنترل است، اما وقتی طولانی مدت ادامه پیدا می کند و سطح چشم مرتب بدون رطوبت می ماند، بافت های ظریف چشم تحت فشار قرار می گیرند.

لایه اشکی نقش حفاظتی دارد و نبود آن راه را برای التهاب، خستگی مداوم و حتی آسیب های عمیق تر باز می کند. بسیاری از افراد تصور می کنند این مشکل فقط یک ناراحتی ساده است، اما در واقع ادامه دار شدن خشکی چشم می تواند کیفیت دید، عملکرد روزانه و سلامت سطح چشم را تحت تأثیر قرار دهد.

التهاب مداوم سطح چشم

وقتی سطح چشم مدام خشک باشد، سلول های محافظتی قرنیه توان ترمیم سریع را از دست می دهند. در چنین حالتی، کوچک ترین محرکی مانند نور تند یا جریان هوا باعث واکنش شدیدتر می شود.

التهاب مداوم، قرمزی چشم را پایدار می کند و فرد با سوزشی روبه رو می شود که با استراحت هم کاملاً آرام نمی گیرد. اگر این روند ادامه یابد، احتمال ایجاد التهاب های عمقی تر در لایه های سطحی قرنیه افزایش می یابد و چشم به تدریج حساس تر می شود.

تاری دید و افت تمرکز

لایه اشکی سالم باعث می شود سطح قرنیه شفاف بماند. وقتی این لایه ناپایدار باشد، نور به درستی روی شبکیه متمرکز نمی شود و دید لحظه ای تار می شود. این تاری معمولاً در زمان مطالعه، رانندگی، کار با کامپیوتر یا هنگام بیدار شدن از خواب شدت بیشتری دارد. افراد مبتلا با تکرار چشمک زدن برای اصلاح دید تلاش می کنند، اما مشکل دوباره برمی گردد. این وضعیت در طول زمان تمرکز را کاهش می دهد و انجام کارهای دقیق را دشوارتر می سازد.

افزایش احتمال خراش و آسیب قرنیه

قرنیه بافتی بسیار شفاف و حساس است و رطوبت دائمی برای سلامت آن ضروری است. وقتی چشم خشک می شود، پلک هنگام بسته و باز شدن روی سطحی خشک حرکت می کند و ممکن است ریزخراش هایی ایجاد شود. این خراش ها اگر شدید شوند، درد ناگهانی، اشک ریزش غیرعادی و حساسیت به نور ایجاد می کنند. در موارد پیشرفته، زخم های کوچک روی قرنیه شکل می گیرد که نیازمند درمان جدی کلینیکی است.

ایجاد عفونت های چشمی

اشک علاوه بر رطوبت، مواد ضدمیکروبی و پاک کننده دارد. کمبود آن باعث می شود سطح چشم در برابر عوامل میکروبی بی دفاع تر شود. در این حالت احتمال عفونت های سطحی مانند التهاب ملتحمه افزایش می یابد. فرد ممکن است ترشحات غیرمعمول، قرمزی شدید، احساس چسبندگی پلک ها و درد ملایم تا متوسط را تجربه کند. این عفونت ها اگر به موقع درمان نشوند، می توانند به قرنیه هم آسیب وارد کنند.

حساسیت شدید به نور

یکی از واکنش های معمول در خشکی مزمن چشم، حساسیت بیشتر به نور است. چون لایه اشکی نمی تواند به عنوان فیلتر یکنواخت عمل کند، نور مستقیم یا حتی نورهای متوسط هم چشم را آزار می دهد. این حساسیت ممکن است باعث سردرد، ریزش اشک جبرانی و ناتوانی در نگاه کردن طولانی به نمایشگر شود. افراد مبتلا معمولاً در فضای مصنوعی یا محیط های بسیار روشن بیشترین مشکل را تجربه می کنند.

دشواری در استفاده از لنز تماسی

لنز تماسی بخشی از رطوبت چشم را جذب می کند و اگر خشکی وجود داشته باشد، این جذب رطوبت وضعیت را بدتر می کند. در چنین شرایطی لنز روی چشم سفت تر احساس می شود، حرکت طبیعی لنز مختل می شود و فرد احساس جسم خارجی دائمی دارد. حتی استفاده طولانی از لنز می تواند خطر آسیب سطح چشم یا التهاب پلک را بالا ببرد. برای همین پزشکان معمولاً در خشکی های شدید، استفاده از لنز را محدود یا ممنوع می کنند.

اختلال در خواب و کیفیت زندگی

سوزش و احساس فشار در چشم، مخصوصاً هنگام شب، می تواند خواب را مختل کند. بیدار شدن با خشکی شدید، چسبندگی پلک ها و دید تار در لحظات اولیه صبح، باعث می شود فرد روز را با خستگی آغاز کند. این مسئله در درازمدت روی خلق وخو و بهره وری تأثیر می گذارد و حتی فعالیت های ساده روزمره را کندتر می کند.

روش های درمان و کنترل خشکی چشم

خشکی چشم زمانی بهتر کنترل می شود که هم از ریشه به علت ها رسیدگی شود و هم عادت های روزمره  اصلاح گردد. چشم در این وضعیت نیاز به رطوبت پایدار، محیط آرام تر و سبک زندگی سازگارتر دارد. درمان از نگاه متخصصان بیشتر یک مسیر تدریجی است تا یک اقدام فوری؛ یعنی باید ترکیبی از مراقبت های ساده، روش های پزشکی و اصلاح رفتارهای دیجیتال به کار گرفته شود تا دوباره لایه اشکی تعادل پیدا کند. هرچه این اقدامات منظم تر انجام شوند، سطح چشم آرام تر می شود و فرد کمتر دچار سوزش و خستگی می گردد.

استفاده منظم از قطره های اشک مصنوعی

قطره های اشک مصنوعی یکی از نخستین انتخاب ها برای بازگرداندن رطوبت به سطح چشم هستند. این قطره ها نسخه ای سبک اما کارآمد از لایه اشکی طبیعی را ایجاد می کنند و سطح قرنیه را نرم می سازند. برای کسانی که زمان طولانی پشت کامپیوتر کار می کنند، مصرف دوره ای این قطره ها باعث می شود چشم فرصت بازیابی پیدا کند.

بعضی افراد به نسخه های بدون نگهدارنده بهتر پاسخ می دهند؛ زیرا این نوع قطره ها برای مصرف مکرر مناسب ترند و احتمال حساسیت را کاهش می دهند. اگر خشکی شدیدتر باشد، پزشک قطره های غلیظ تر یا ژل های شبانه تجویز می کند تا رطوبت در طول خواب نیز پایدار بماند.

اصلاح عملکرد غدد میبومین

یکی از ریشه های مهم خشکی چشم، اختلال در غدد چربی ساز پلک است. وقتی این غدد دچار گرفتگی شوند، چربی کافی روی سطح چشم پخش نمی شود و تبخیر اشک بالا می رود.

درمان این بخش معمولاً شامل کمپرس گرم منظم، ماساژ آرام پلک و استفاده از روش های کلینیکی ویژه مثل دستگاه های حرارتی کنترل شده است که چربی های سفت شده را باز می کنند. افرادی که با این روش ها درمان می شوند، معمولاً بعد از چند هفته متوجه کاهش سوزش شدید، دید پایدارتر و خستگی کمتر می شوند؛ زیرا لایه چربی به تدریج شکل طبیعی خود را بازمی یابد.

مدیریت عادات دیجیتال

چشم در زمان کار با موبایل و لپ تاپ کمتر از حالت معمول پلک می زند و همین موضوع باعث می شود سطح چشم زود خشک شود. در درمان خشکی چشم، اولین توصیه برای کاربران دیجیتال، رعایت قانون ساده استراحت های منظم است.

نگاه کردن کوتاه به نقطه ای دور، افزایش پلک زدن آگاهانه و تنظیم نور نمایشگر، شرایطی ایجاد می کند که چشم فشار کمتری تحمل کند. قرار دادن مانیتور کمی پایین تر از سطح چشم نیز کمک می کند سطح چشم کمتر در معرض هوا قرار گیرد و رطوبت طبیعی آسان تر حفظ شود. این تغییرات کوچک اگر مداوم باشند، شدت خشک شدن را تا حد زیادی مهار می کنند.

درمان های دارویی تخصصی

وقتی خشکی چشم از حالت معمول فراتر می رود و التهاب همراه آن شکل می گیرد، پزشکان از داروهای تخصصی مانند قطره های ضدالتهاب یا قطره های کنترل کننده عملکرد سیستم ایمنی سطح چشم استفاده می کنند. این داروها کمک می کنند بافت ملتهب آرام شود و غدد اشکی راحت تر کار کنند.

گاهی نیز در موارد خاص، پلاگ های کوچک سیلیکونی در مجاری خروج اشک قرار داده می شود تا اشک مدت بیشتری روی سطح چشم بماند و تبخیر نشود. این روش برای کسانی مناسب است که با خشکی شدید و دیرپا مواجه اند و روش های ساده تر اثر کافی نداشته است.

اصلاح شرایط محیطی

عامل های محیطی نقش اساسی در شدت خشکی چشم دارند. کنترل رطوبت محیط زندگی، بستن پنجره هنگام وزش باد سرد، کاهش جریان مستقیم کولر و استفاده از دستگاه بخور در فصول سرد، محیطی ایجاد می کند که لایه اشکی کمتر دچار تبخیر سریع شود.

حتی عادت های ساده مثل استفاده از عینک آفتابی در فضای باز، جلوگیری از تماس مستقیم باد با سطح چشم و پرهیز از دود سیگار، چشم را کمتر تحریک می کند. کسانی که به طور مداوم در چنین محیط های اصلاح شده قرار می گیرند، معمولاً در طول روز احساس سبکی چشم بیشتری دارند.

کاهش استفاده نادرست از لنزهای تماسی

لنزهای تماسی اگر بیش از حد روی چشم بمانند یا به درستی نگهداری نشوند، رطوبت چشم را کاهش می دهند. بخشی از درمان در این بخش به اصلاح عادت ها برمی گردد؛ یعنی کاهش زمان استفاده، انتخاب لنزهای با اکسیژن رسانی بهتر و توجه دقیق به محلول های شست وشو. در مواردی که خشکی زیاد باشد، پزشک توصیه می کند مدت مشخصی از عینک استفاده شود تا سطح چشم فرصت بازسازی پیدا کند. این استراحت کوتاه مدت معمولاً تأثیر محسوسی روی کاهش احساس جسم خارجی و خارش دارد.

توجه به تغذیه و سبک زندگی

برخی مواد غذایی، به ویژه منابع اسیدهای چرب امگا ۳، در عملکرد غدد چربی ساز چشم نقش مهمی دارند. کسانی که ماهی، گردو یا مکمل های مرتبط مصرف می کنند، معمولاً ثبات بیشتری در لایه چربی چشم ایجاد می کنند. هیدراته نگه داشتن بدن، خواب کافی و پرهیز از دود و آلاینده ها نیز کمک می کند سطح چشم در وضعیت پایدارتر بماند. این تغییرات سبک زندگی، گرچه ساده به نظر می رسند، در بلندمدت تأثیر چشمگیری بر کاهش شدت خشکی چشم دارند.

سخن پایانی

در پایان و به سبب اهمیتی که دارد، باید بار دیگر خاطرنشان شویم که خشکی چشم در ظاهر یک ناراحتی ساده به نظر می رسد، اما پشت این مشکل شبکه ای از عوامل نهفته است که از سبک زندگی دیجیتال گرفته تا شرایط محیطی و اختلال عملکرد غدد چربی ساز چشم را شامل می شود.

وقتی لایه اشکی ثبات خود را از دست می دهد، سطح چشم بی محافظ می ماند و همین روند می تواند التهاب، سوزش، تاری دید و حتی آسیب های عمیق تر ایجاد کند. مدیریت این اختلال بیشتر بر زمان بندی و تداوم تکیه دارد؛ یعنی ترکیبی از مراقبت های روزمره، اصلاح عادت های دیجیتال و درمان های تخصصی باید کنار هم قرار بگیرند تا چشم دوباره تعادل طبیعی خود را پیدا کند.