ترکیبات خطرناک غذایی؛ از انواع رنگ مصنوعی تا فسفات و چربی های ترانس

در سال های اخیر بیشتر مواد غذایی موجود در فروشگاه ها، فرآوری شده یا آماده مصرف اند. این خوراکی ها در ظاهر خوش طعم و رنگارنگ هستند، اما بسیاری از آن ها ترکیباتی در خود دارند که برای بدن مضر است. این مواد به دلایل مختلفی مثل ماندگاری طولانی تر، رنگ زیباتر یا طعم بهتر به محصولات اضافه می شوند، اما اثرشان بر سلامتی همیشه بی خطر نیست.

برخی از آن ها می توانند باعث حساسیت، چاقی، اختلال در کارکرد هورمون ها یا حتی افزایش احتمال سرطان شوند. مصرف مداوم چنین ترکیباتی در کنار رژیم غذایی ناسالم، در طولانی مدت فشار زیادی به بدن وارد می کند. شناخت این مواد به ما کمک می کند هنگام خرید، انتخاب آگاهانه تری داشته باشیم و از آسیب های احتمالی جلوگیری کنیم.

نیترات و نیتریت ها

نیترات و نیتریت بیشتر در گوشت های فرآوری شده مانند سوسیس، کالباس و همبرگر وجود دارند. این مواد باعث می شوند رنگ گوشت ثابت بماند و دیرتر فاسد شود. با وجود این کاربرد، وقتی در معرض حرارت بالا قرار می گیرند یا با ترکیبات دیگر واکنش می دهند، ممکن است به موادی سرطان زا تبدیل شوند.

پژوهش ها نشان داده اند مصرف زیاد خوراکی های حاوی نیتریت احتمال ابتلا به سرطان معده و روده را افزایش می دهد. همچنین، این ترکیبات فشار خون را بالا می برند و بر عملکرد رگ ها اثر منفی می گذارند. برای کاهش خطر، بهتر است مصرف سوسیس و کالباس را محدود کرده و در صورت امکان از گوشت تازه یا خانگی استفاده کنید. خرید محصولات بدون مواد نگهدارنده و تهیه غذاهای خانگی یکی از بهترین راه های محافظت از سلامتی است.

رنگ های مصنوعی

رنگ های خوراکی مصنوعی برای زیباتر کردن ظاهر نوشیدنی ها، شیرینی ها و تنقلات به کار می روند. اما بسیاری از آن ها می توانند مشکلاتی برای بدن ایجاد کنند. برخی از رنگ ها باعث تحریک سیستم عصبی، بی قراری یا تغییر رفتار در کودکان می شوند. همچنین، در بعضی افراد موجب حساسیت پوستی یا تنفسی می شوند.

مطالعاتی هم وجود دارد که نشان می دهد مصرف زیاد رنگ های مصنوعی می تواند در درازمدت به سلول های بدن آسیب برساند. بهتر است هنگام خرید، برچسب مواد تشکیل دهنده را بررسی کنید و محصولاتی را انتخاب کنید که از رنگ طبیعی میوه، زعفران یا چغندر استفاده کرده اند. هرچند مقدار اندک رنگ مصنوعی شاید بی خطر به نظر برسد، اما مصرف مکرر آن در طول زمان برای سلامت عمومی بدن مناسب نیست.

شیرین کننده های صنعتی و فروکتوز بالا

در بسیاری از نوشیدنی های آماده، بیسکویت ها، مرباها و غلات صبحانه از شیرین کننده های صنعتی استفاده می شود. این مواد کالری بالایی دارند اما مواد مغذی در آن ها وجود ندارد. مصرف زیادشان باعث افزایش قند خون، تجمع چربی در بدن و ضعف در کنترل اشتها می شود. بدن نمی تواند مقدار زیاد فروکتوز را به راحتی تجزیه کند و در نتیجه بخشی از آن به چربی تبدیل می شود. این روند در بلندمدت می تواند منجر به چاقی و دیابت شود. بهتر است به جای نوشیدنی های شیرین، از آب، دوغ طبیعی یا آب میوه تازه استفاده کنید. همچنین مصرف میوه کامل به جای آب میوه صنعتی به بدن کمک می کند قند طبیعی را به شکل سالم تری دریافت کند و در عین حال مواد مغذی بیشتری به بدن برسد.

امولسیفایرها و اصلاح کننده های بافت

در غذاهای آماده، بستنی، سس ها و محصولات پودری، موادی وجود دارد که برای یکنواخت کردن بافت و جلوگیری از جدا شدن آب و روغن استفاده می شوند. این ترکیبات که به آن ها امولسیفایر گفته می شود، در ظاهر بی ضررند اما مصرف زیادشان می تواند باعث اختلال در عملکرد دستگاه گوارش شود. مطالعات نشان داده اند که برخی از این مواد باکتری های مفید روده را کاهش داده و باعث التهاب یا نفخ می شوند. هرچند مقدار اندک این مواد در بعضی غذاها مجاز است، اما غذاهای خانگی و کم فرآوری شده همیشه گزینه بهتری هستند. برای مثال، سس خانگی با ماست یا روغن زیتون جایگزین مناسبی برای سس های صنعتی پر از امولسیفایر است. آگاهی از ترکیبات روی برچسب محصولات کمک می کند از مصرف بی رویه این مواد جلوگیری شود.

مواد نگهدارنده شیمیایی مانند BHA و BHT

مواد نگهدارنده ای مانند BHA و BHT به طور گسترده در چیپس، بیسکویت، کره بادام زمینی و محصولات چرب استفاده می شوند تا مانع فاسد شدن روغن ها شوند. با وجود اینکه مقدار کمی از آن ها در بسیاری از کشورها مجاز است، تحقیقات نشان می دهد مصرف زیادشان می تواند روی سلول های بدن اثر منفی بگذارد. برخی از این مواد ممکن است در طول زمان باعث اختلال در عملکرد کبد یا ایجاد التهاب در بدن شوند. در برخی کشورها استفاده از این ترکیبات محدود یا ممنوع شده است. برای حفظ سلامت بهتر است مواد غذایی طبیعی و تازه را جایگزین خوراکی های صنعتی کنید و از خرید محصولاتی که فهرست ترکیبات شیمیایی طولانی دارند خودداری کنید. هرچه خوراک طبیعی تر باشد، بدن در تعادل بهتری باقی می ماند.

پارابن ها و دیگر نگهدارنده ها

پارابن ها نوعی ماده نگهدارنده هستند که علاوه بر لوازم آرایشی، در برخی مواد غذایی بسته بندی شده هم وجود دارند. این ترکیبات به جلوگیری از رشد قارچ و باکتری کمک می کنند، اما در سال های اخیر نگرانی هایی درباره تأثیرشان بر بدن ایجاد شده است. پژوهش ها نشان داده اند که پارابن ها می توانند در کارکرد هورمون ها اختلال ایجاد کنند و روی سیستم تولیدمثل تأثیر بگذارند. این مواد گاهی در فرآورده های لبنی طعم دار، مرباها یا دسرهای آماده دیده می شوند. بهترین راه برای کاهش مصرف آن ها، انتخاب محصولات تازه و بدون افزودنی های شیمیایی است. مطالعه دقیق برچسب ها و توجه به ترکیبات، ساده ترین راه برای پیشگیری از ورود این مواد به رژیم غذایی روزانه است.

گلوتامات مونو سدیم (MSG)

گلوتامات مونو سدیم یکی از افزودنی های معروف برای افزایش طعم غذاست و در بسیاری از غذاهای آماده، سس ها، چیپس ها، سوپ های فوری و رستوران های فست فود استفاده می شود. این ترکیب باعث می شود غذا خوش طعم تر به نظر برسد و میل به خوردن را بالا ببرد. اما مصرف زیاد آن ممکن است باعث سردرد، تهوع، بی حسی در دست و صورت یا احساس فشار در قفسه سینه شود؛ حالتی که در برخی منابع به «سندروم رستوران چینی» شناخته می شود.

تحقیقات نشان داده اند که بعضی افراد به این ماده حساس تر هستند و حتی مقدار کم آن هم می تواند باعث ناراحتی شود. اگرچه وجود مقدار محدود MSG در بسیاری از کشورها مجاز است، اما بهتر است از مصرف زیاد غذاهای آماده و فست فود پرهیز کنید و طعم دهنده های طبیعی مثل آبلیمو، فلفل، سیر یا ادویه های خشک شده را جایگزین کنید تا بدن کمتر در معرض ترکیبات مصنوعی قرار گیرد.

چربی های ترانس

چربی های ترانس از خطرناک ترین ترکیبات غذایی برای قلب و عروق محسوب می شوند. این چربی ها در مارگارین، شیرینی های صنعتی، چیپس، پفک و بسیاری از محصولات سرخ کردنی یافت می شوند. چربی ترانس باعث افزایش کلسترول بد (LDL) و کاهش کلسترول خوب (HDL) در خون می شود و در نتیجه خطر سکته قلبی، گرفتگی رگ ها و فشار خون بالا را افزایش می دهد.

همچنین، مصرف زیاد آن می تواند باعث التهاب در بدن و افزایش وزن شود. در بسیاری از کشورها تولیدکنندگان مجبور شده اند مقدار چربی ترانس را کاهش دهند، اما هنوز در برخی محصولات وجود دارد. برای سلامتی بهتر، از مصرف خوراکی های سرخ کرده و شیرینی های بسته بندی شده خودداری کنید و به جای آن از روغن های سالم مانند روغن زیتون یا کنجد در آشپزی استفاده کنید.

آسپارتام و شیرین کننده های مصنوعی

آسپارتام یکی از پرمصرف ترین شیرین کننده های مصنوعی در نوشابه های رژیمی، آدامس ها و دسرهای بدون قند است. این ماده جایگزین شکر است اما تأثیر آن بر بدن همیشه بی ضرر نیست. در بدن، آسپارتام به ترکیباتی مانند فنیل آلانین و متانول تجزیه می شود که در برخی افراد حساس، می تواند موجب سردرد، سرگیجه، یا اختلال در خلق و خو شود.

برخی تحقیقات نیز احتمال داده اند که مصرف زیاد این ترکیب در درازمدت بر حافظه و تمرکز اثر منفی بگذارد. افراد مبتلا به بیماری فنیل کتونوریا نباید به هیچ وجه آسپارتام مصرف کنند. بهتر است برای کاهش مصرف قند، از روش های طبیعی مثل استفاده از خرما، عسل یا میوه های خشک بهره ببرید. نوشیدن آب ساده یا چای سبز هم بهترین جایگزین برای نوشیدنی های رژیمی است.

پروپیلن گلیکول

پروپیلن گلیکول ترکیبی است که برای حفظ رطوبت و بهبود بافت در بسیاری از کیک ها، بستنی ها و نوشیدنی ها استفاده می شود. در نگاه اول ممکن است بی ضرر به نظر برسد، اما این ماده از ترکیبات شیمیایی ساخته می شود و مصرف زیاد آن می تواند برای کبد و کلیه مضر باشد. در برخی افراد باعث واکنش های آلرژیک، سوزش معده یا خشکی دهان می شود. مصرف طولانی مدت آن نیز احتمال تجمع مواد شیمیایی در بدن را افزایش می دهد.

با اینکه مقدار کم آن در صنایع غذایی مجاز شناخته شده، اما بهتر است از محصولات طبیعی تر استفاده کنید. خوراکی های تازه و خانگی نیازی به چنین مواد نگهدارنده یا نرم کننده ندارند. خرید از برندهایی که فهرست ترکیباتشان شفاف و کوتاه است می تواند انتخابی مطمئن تر باشد.

بنزوات سدیم

بنزوات سدیم یکی از مواد نگهدارنده ای است که در نوشیدنی های گازدار، آب میوه های صنعتی و سس ها استفاده می شود تا از رشد قارچ و باکتری جلوگیری کند. مشکل زمانی ایجاد می شود که این ماده با ویتامین C واکنش دهد، زیرا ممکن است ترکیباتی سرطان زا مانند بنزن تولید کند. همچنین، مصرف زیاد آن می تواند باعث تحریک معده، سردرد یا حساسیت در برخی افراد شود.

بسیاری از تولیدکنندگان امروزه تلاش می کنند مقدار بنزوات را در محصولات خود کاهش دهند، اما همچنان در بسیاری از نوشیدنی ها وجود دارد. بهترین راه پیشگیری، مصرف آب میوه طبیعی، لیموناد خانگی یا چای گیاهی به جای نوشیدنی های بسته بندی است. انتخاب آگاهانه هنگام خرید، مهم ترین قدم برای کاهش ورود این مواد شیمیایی به بدن است.

فسفات های افزودنی

فسفات ها برای بهبود طعم، رنگ و بافت مواد غذایی مانند گوشت های فرآوری شده، پنیرهای صنعتی و نوشیدنی های گازدار استفاده می شوند. در ظاهر بی خطرند، اما مصرف زیادشان می تواند تعادل کلسیم و فسفر را در بدن برهم بزند و به استخوان ها و کلیه ها آسیب برساند. در بیماران کلیوی، مصرف فسفات زیاد حتی خطرناک تر است و باعث افزایش سطح فسفر خون می شود.

این ترکیبات اغلب در برچسب محصول با نام هایی مثل فسفات سدیم، فسفات پتاسیم یا فسفات کلسیم دیده می شوند. برای کاهش مصرف، بهتر است از گوشت تازه، لبنیات طبیعی و غذاهای خانگی استفاده کنید. کاهش نوشیدنی های گازدار و فرآوری شده نیز به بدن کمک می کند تا تعادل مواد معدنی خود را حفظ کند و خطر بیماری های مزمن کمتر شود.

سولفیت ها

سولفیت ها بیشتر برای جلوگیری از تغییر رنگ و فساد در میوه های خشک، آب میوه ها و نوشیدنی های صنعتی استفاده می شوند. اگرچه مقدار اندک آن ها مجاز است، اما برخی افراد به این ترکیبات حساس اند و ممکن است پس از مصرف دچار تنگی نفس، خارش یا سردرد شوند. بیماران مبتلا به آسم معمولاً واکنش شدیدتری به سولفیت نشان می دهند. این مواد در فهرست ترکیبات با نام هایی مانند دی اکسید گوگرد یا سولفیت سدیم دیده می شوند.

بهتر است از میوه های خشک طبیعی بدون مواد نگهدارنده استفاده کنید و نوشیدنی های صنعتی را با آب میوه تازه جایگزین کنید. شست وشوی کامل میوه های خشک قبل از مصرف نیز تا حدودی میزان باقی مانده سولفیت را کاهش می دهد. دقت هنگام خرید می تواند بدن را از آسیب این ترکیبات دور نگه دارد.

دی اکسید تیتانیوم

دی اکسید تیتانیوم یکی از رنگ دانه های سفید پرکاربرد در صنعت غذایی است که برای شفاف تر و روشن تر کردن محصولات مثل آدامس، شکلات، سس و بستنی استفاده می شود. در نگاه اول بی ضرر به نظر می رسد، اما تحقیقات جدید نشان داده اند که ذرات ریز این ماده ممکن است در بدن تجمع پیدا کنند و در طولانی مدت موجب التهاب در روده یا اختلال در عملکرد سیستم ایمنی شوند.

در برخی کشورها استفاده از آن در مواد غذایی محدود یا ممنوع شده است. ذرات بسیار کوچک این ترکیب می توانند از دیواره روده عبور کرده و وارد جریان خون شوند، که این موضوع نگرانی هایی در مورد اثرات احتمالی آن بر سلول های بدن به وجود آورده است. برای کاهش خطر، بهتر است از محصولات طبیعی تر و کم فرآوری شده استفاده کنید و هنگام خرید، برچسب مواد تشکیل دهنده را به دقت بررسی کنید تا از مصرف این ترکیب خودداری شود.

آلومینیوم در مواد افزودنی

برخی افزودنی ها مانند فسفات آلومینیوم و سولفات آلومینیوم در فرآوری پنیرها، پودرهای کیک و حتی آرد استفاده می شوند تا ساختار محصول حفظ شود. اما وجود مقدار زیاد آلومینیوم در رژیم غذایی می تواند خطرناک باشد، زیرا بدن به سختی آن را دفع می کند.

تجمع آلومینیوم در بدن به مرور زمان می تواند روی عملکرد مغز اثر بگذارد و خطر بیماری هایی مانند آلزایمر را افزایش دهد. همچنین، در کلیه ها و استخوان ها نیز رسوب می کند و باعث اختلال در جذب مواد معدنی می شود. در حالی که مقدار کمی از این ماده ممکن است بی خطر باشد، مصرف مداوم آن از طریق غذاهای صنعتی نگرانی برانگیز است. انتخاب آردهای ساده و تازه، پخت خانگی و پرهیز از محصولات بسته بندی شده می تواند میزان ورود آلومینیوم به بدن را به حداقل برساند.

سوربات پتاسیم

سوربات پتاسیم ماده ای نگهدارنده است که برای جلوگیری از رشد قارچ و کپک در محصولات غذایی استفاده می شود. این ترکیب در پنیر، آبمیوه های صنعتی، سس ها و شیرینی ها بسیار رایج است. هرچند مقدار اندک آن از نظر سازمان های غذایی مجاز شناخته شده، اما مصرف زیاد و مکرر آن ممکن است باعث تحریک پوست، چشم و معده شود. برخی پژوهش ها نشان داده اند که ترکیب سوربات با برخی اسیدها می تواند مواد مضری تولید کند که در بدن جمع می شوند. استفاده بیش ازحد از مواد نگهدارنده باعث می شود سیستم سم زدایی بدن ضعیف تر عمل کند و تعادل باکتری های مفید روده از بین برود. برای پیشگیری، باید به سراغ غذاهای طبیعی و کم مواد افزودنی رفت و از مصرف مداوم محصولات صنعتی که عمر طولانی دارند پرهیز کرد.

روغن های هیدروژنه

روغن های هیدروژنه در بسیاری از محصولات نانوایی، بیسکویت ها و غذاهای آماده استفاده می شوند تا بافت نرم تر و ماندگاری بیشتری داشته باشند. این روغن ها در اثر فرآیند شیمیایی هیدروژناسیون ایجاد می شوند و معمولاً حاوی چربی های ترانس هستند. مصرف زیاد آن ها باعث افزایش کلسترول مضر و کاهش چربی مفید در خون می شود.

نتیجه آن افزایش خطر بیماری های قلبی و گرفتگی رگ هاست. افزون بر این، مصرف طولانی مدت روغن های هیدروژنه می تواند باعث التهاب در بدن و اختلال در عملکرد کبد شود. حتی مقدار اندک چربی ترانس در رژیم غذایی روزانه هم می تواند در بلندمدت خطرناک باشد. برای تغذیه سالم تر، بهتر است از روغن های طبیعی مثل زیتون، کنجد یا کلزا استفاده شود و مصرف شیرینی ها و فست فودها به حداقل برسد.

جمع بندی

ترکیبات شیمیایی در مواد غذایی همیشه خطرناک نیستند، اما بسیاری از آن ها در مصرف زیاد آسیب زا می شوند. آگاهی از آنچه می خوریم، اولین گام در مسیر زندگی سالم است. با کاهش مصرف خوراکی های آماده، توجه به برچسب ترکیبات و جایگزینی مواد طبیعی، می توان از بسیاری از مشکلات جسمی و مزمن پیشگیری کرد. هرچقدر تغذیه به سمت سادگی و تازگی برود، بدن بهتر کار می کند و انرژی پایدارتر خواهد داشت. سلامت از انتخاب های کوچک روزمره آغاز می شود.