سینوزیت چیست؟ نشانه ها و درمان؛ عوامل ایجاد این بیماری

سوال مهم: سینوزیت چیست و چطور درمان می شود و چه نشانه هایی دارد؟ در واقع سینوزیت از دیدگاه علمی به التهاب مزمن یا حاد در مخاط سینوس های پارانازال اطلاق می شود؛ فضاهای پر از هوا که در اطراف بینی، پیشانی، گونه ها و پشت کره چشم قرار دارند و نقش مهمی در تنظیم دما و رطوبت هوای تنفسی، کاهش وزن استخوان های جمجمه و بهبود طنین صدا ایفا می کنند.

این بیماری زمانی رخ می دهد که مجاری ارتباطی بین سینوس ها و حفره بینی مسدود شده و تهویه طبیعی مختل گردد. در نتیجه، ترشحات درون سینوس تجمع یافته و محیطی مناسب برای رشد ویروس ها، باکتری ها یا قارچ ها ایجاد می شود. از منظر آسیب شناسی، سینوزیت می تواند در اثر عوامل ویروسی کوتاه مدت، عفونت های باکتریایی ثانویه، واکنش های آلرژیک یا حتی اختلالات ساختمانی در بینی مانند انحراف تیغه ایجاد شود.

سینوزیت چیست؟

سینوزیت به انگلسیی Sinusitis به التهاب و تورم بافت های داخلی سینوس ها گفته می شود؛ حفره هایی پر از هوا که در اطراف بینی، پیشانی، گونه ها و پشت چشم ها قرار دارند. در حالت طبیعی، سینوس ها ترشحات خود را به راحتی تخلیه می کنند، اما هنگامی که به دلایلی مانند عفونت ویروسی، باکتریایی یا آلرژی دچار انسداد شوند، محیطی مرطوب و بسته برای رشد میکروب ها ایجاد می شود.

نتیجه این فرآیند، بروز علائمی مانند گرفتگی بینی، فشار در نواحی صورت، سردرد، کاهش حس بویایی، تب و خستگی عمومی است. سینوزیت ممکن است حاد، نیمه مزمن یا مزمن باشد و شدت آن از یک سرماخوردگی ساده تا عفونت های طولانی مدت متفاوت است. درمان بسته به علت بروز آن می تواند شامل داروهای ضدالتهاب، آنتی بیوتیک، اسپری بینی، بخور و در موارد شدیدتر، جراحی باشد.

دلایل ایجاد بیماری سینوزیت؛ چرا دچار سینوزیت می شویم؟

سینوزیت از جمله بیماری هایی است که می تواند در هر فصلی و برای هر فردی بروز کند، اما در بیشتر موارد ریشه در ترکیبی از عوامل محیطی، التهابی و عفونی دارد. در واقع زمانی که جریان طبیعی هوا و ترشحات در سینوس ها مختل می شود، باکتری ها یا ویروس ها در فضای بسته تجمع یافته و باعث التهاب می گردند. از حساسیت های فصلی و آلودگی هوا گرفته تا سرماخوردگی های مکرر و حتی مشکلات ساختاری بینی، هر کدام می توانند زمینه ساز سینوزیت باشند.

عفونت های ویروسی و سرماخوردگی های مکرر

یکی از رایج ترین علل ابتلا به سینوزیت، عفونت های ویروسی است که اغلب پس از سرماخوردگی یا آنفلوآنزا اتفاق می افتد. این ویروس ها موجب التهاب غشای داخلی بینی و انسداد مسیر تخلیه سینوس ها می شوند. وقتی ترشحات در سینوس باقی بمانند، محیطی مناسب برای رشد باکتری ها ایجاد می شود و عفونت ثانویه شکل می گیرد. در نتیجه فرد با درد، گرفتگی بینی، فشار در صورت و سردرد مواجه می شود. در مواردی که سیستم ایمنی ضعیف باشد، احتمال مزمن شدن این نوع سینوزیت بیشتر است.

آلرژی ها و حساسیت های فصلی

واکنش آلرژیک بدن به گردوغبار، قارچ، موی حیوانات یا گرده گیاهان می تواند باعث التهاب مکرر در مخاط بینی و انسداد سینوس ها شود. در افرادی که به آلرژی فصلی یا رینیت آلرژیک مبتلا هستند، این التهاب به مرور راه های خروجی سینوس را تنگ کرده و ترشحات درون آن جمع می شود.

این وضعیت زمینه را برای رشد میکروب ها و تبدیل التهاب ساده به سینوزیت فراهم می کند. درمان این نوع سینوزیت اغلب نیازمند کنترل آلرژی با داروهای ضدحساسیت یا پرهیز از عوامل محرک است.

انحراف تیغه بینی و مشکلات ساختاری

گاهی علت اصلی سینوزیت نه عفونت است و نه آلرژی، بلکه نقص فیزیکی در ساختمان بینی. انحراف تیغه بینی، پولیپ های داخل بینی یا رشد غیرطبیعی استخوان ها می توانند مانع جریان طبیعی هوا و تخلیه ترشحات شوند.

این انسداد مکانیکی سبب تجمع ترشحات و در نتیجه رشد میکروب ها و التهاب مداوم می شود. افرادی که دچار این مشکلات هستند، معمولاً سینوزیت مزمن و مکرر را تجربه می کنند و در بسیاری از موارد نیاز به جراحی اصلاحی دارند.

آلودگی هوا و محیط های آلوده

تنفس در هوای آلوده، به ویژه در شهرهای صنعتی و پرجمعیت، یکی از عوامل مهم بروز و تشدید سینوزیت است. ذرات معلق و آلاینده ها باعث تحریک و التهاب مداوم مخاط بینی و سینوس ها می شوند. این التهاب مزمن مانع تخلیه طبیعی ترشحات و عملکرد دفاعی بافت می گردد. علاوه بر آلودگی هوای بیرون، دود سیگار یا بخارات شیمیایی در محیط های کاری نیز نقش مشابهی دارند و می توانند باعث افزایش احتمال سینوزیت در افراد غیرسیگاری شوند.

ضعف سیستم ایمنی و بیماری های زمینه ای

افرادی که به دلایل مختلف مانند استرس شدید، تغذیه نامناسب، بیماری های خودایمنی یا دیابت دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، بیشتر در معرض عفونت های سینوسی قرار می گیرند. در این حالت بدن قادر نیست به خوبی با ویروس ها و باکتری ها مقابله کند، بنابراین التهاب در سینوس ها طولانی تر می شود و بیماری به شکل مزمن درمی آید. تقویت سیستم ایمنی با خواب کافی، تغذیه سالم و پرهیز از مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها در پیشگیری از این نوع سینوزیت نقش اساسی دارد.

تغییرات دمایی و رطوبتی

نوسانات ناگهانی دما یا کاهش شدید رطوبت محیط نیز از عوامل کمتر شناخته شده اما مؤثر در بروز سینوزیت هستند. در هوای خشک، مخاط بینی رطوبت خود را از دست می دهد و عملکرد طبیعی مژک های درونی برای دفع ترشحات مختل می شود. همین امر زمینه را برای تجمع ترشحات و التهاب فراهم می کند. استفاده از دستگاه بخور و پرهیز از هوای بسیار خشک یا سرد می تواند تا حد زیادی از بروز این نوع التهاب جلوگیری کند.

علائم بروز سینوزیت؛ نشانه های بیماری

سینوزیت بسته به نوع و شدت خود می تواند با نشانه های مختلفی همراه باشد، اما وجه مشترک همه آن ها، التهاب و انسداد در مسیرهای سینوسی است که باعث تجمع ترشحات و فشار در سر می شود. علائم ممکن است در مراحل اولیه شبیه سرماخوردگی باشند، اما ماندگاری طولانی و شدت آن ها، وجه تمایز اصلی سینوزیت است. برخی از نشانه ها موضعی و در ناحیه صورت و بینی ظاهر می شوند و برخی دیگر در قالب ضعف عمومی و خستگی بروز پیدا می کنند.

گرفتگی و انسداد بینی

یکی از نخستین علائم سینوزیت، احساس گرفتگی در بینی و دشواری در تنفس است. این انسداد ناشی از التهاب بافت های داخلی و تجمع ترشحات غلیظ در حفره های سینوسی است. در این وضعیت فرد ممکن است مجبور شود از دهان نفس بکشد و شب ها خواب راحتی نداشته باشد. علاوه بر این، بوی بد دهان و تغییر در صدای فرد به دلیل انسداد مسیر هوا نیز شایع است.

درد و فشار در ناحیه صورت

التهاب در سینوس ها باعث افزایش فشار در نواحی گونه، پیشانی، پشت چشم ها و گاهی در دندان های فک بالا می شود. این درد معمولاً با خم شدن یا تغییر وضعیت بدن تشدید می گردد و ممکن است با احساس سنگینی یا کوبش همراه باشد. بسیاری از بیماران درد را با سردرد اشتباه می گیرند، در حالی که منشأ اصلی آن، التهاب سینوسی است.

ترشحات غلیظ و تغییر رنگ یافته بینی

در حالت سینوزیت، ترشحات بینی از حالت شفاف به رنگ زرد یا سبز تغییر می کنند و معمولاً غلیظ تر از حالت عادی هستند. این تغییر رنگ نشانگر وجود عفونت است. ترشحات ممکن است از جلو بینی خارج شوند یا به پشت گلو بریزند که به آن «ترشح پشت بینی» گفته می شود. این حالت معمولاً باعث تحریک گلو و سرفه های مزمن می شود.

کاهش حس بویایی و چشایی

به علت التهاب و تورم مداوم در مسیر بویایی، افراد مبتلا به سینوزیت اغلب در تشخیص بوها یا مزه ها دچار مشکل می شوند. کاهش حس بویایی در موارد حاد ممکن است موقت باشد، اما در صورت مزمن شدن بیماری، بازگشت کامل این حس به زمان بیشتری نیاز دارد. این وضعیت می تواند بر کیفیت زندگی فرد و حتی اشتها تأثیر بگذارد.

تب، خستگی و ضعف عمومی

در نوع عفونی سینوزیت، بدن در واکنش به عفونت دچار تب و احساس ضعف می شود. فرد ممکن است احساس سنگینی در بدن، بی حالی و کاهش تمرکز داشته باشد. در موارد پیشرفته تر، این نشانه ها همراه با درد عضلانی و سردرد شدید دیده می شوند. این علائم معمولاً زمانی بروز می کنند که التهاب از حد معمول فراتر رفته و بدن برای مقابله با عامل بیماری زا انرژی زیادی مصرف می کند.

سرفه های خشک یا همراه با خلط

ترشحات پشت بینی که به گلو سرازیر می شوند، موجب تحریک مجرای تنفسی و ایجاد سرفه های مداوم می گردند. این سرفه ها معمولاً در شب و هنگام دراز کشیدن شدت می یابند و ممکن است باعث بی خوابی شوند. در نوع مزمن سینوزیت، سرفه ها طولانی مدت و مقاوم به دارو هستند.

روش های درمان سینوزیت

همواره درمان سینوزیت بسته به نوع، شدت و عامل ایجاد آن می تواند از روش های ساده خانگی تا درمان های دارویی و حتی جراحی را شامل شود. هدف از درمان، کاهش التهاب، باز کردن مسیرهای بسته سینوس، تخلیه ترشحات و جلوگیری از بازگشت مجدد بیماری است.

درمان دارویی و پزشکی

درمان دارویی نخستین گام برای کنترل سینوزیت است. پزشک معمولاً بسته به علت بیماری، داروهای ضدالتهاب، آنتی بیوتیک، ضداحتقان و اسپری های بینی حاوی کورتون را تجویز می کند. در سینوزیت های ویروسی، درمان بیشتر بر کاهش علائم تمرکز دارد، در حالی که در موارد باکتریایی، مصرف آنتی بیوتیک ضروری است.

اسپری های حاوی کورتیکواستروئید باعث کاهش تورم بافت های داخلی بینی شده و راه خروج ترشحات را باز می کنند. همچنین استفاده از آنتی هیستامین در موارد آلرژیک به کنترل ترشح و گرفتگی کمک می کند. مصرف خودسرانه دارو در این بیماری توصیه نمی شود، زیرا ممکن است باعث مقاوم شدن میکروب ها به درمان شود.

درمان خانگی و مراقبت های حمایتی

در موارد خفیف یا در مراحل اولیه سینوزیت، روش های خانگی می توانند در تسکین علائم نقش مؤثری داشته باشند. استنشاق بخار آب گرم چند بار در روز به باز شدن سینوس ها و تخلیه ترشحات کمک می کند. شست وشوی بینی با محلول آب و نمک یا سرم شست وشوی نرمال سالین نیز از روش های بسیار مؤثر برای کاهش التهاب و پاک سازی ترشحات است. نوشیدن مایعات گرم مانند دمنوش زنجبیل یا نعناع، رطوبت رسانی به هوا با دستگاه بخور و استراحت کافی از دیگر راهکارهای مؤثر در درمان خانگی هستند.

درمان آلرژیک و کنترل حساسیت ها

در افرادی که سینوزیت آن ها ناشی از آلرژی های فصلی یا محیطی است، درمان بر پایه کنترل عوامل محرک و کاهش واکنش های حساسیتی انجام می شود. داروهای ضدآلرژی، اسپری های حاوی آنتی هیستامین یا کورتون و پرهیز از تماس با گردوغبار، موی حیوانات و دود سیگار از جمله اقدامات ضروری است. در برخی موارد، پزشک ممکن است درمان ایمن درمانی (ایمونوتراپی) را برای کاهش حساسیت سیستم ایمنی نسبت به عوامل آلرژن تجویز کند.

درمان جراحی و اصلاح ساختار بینی

وقتی که سینوزیت مزمن ناشی از مشکلات ساختاری مانند انحراف تیغه بینی، وجود پولیپ ها یا انسداد مکانیکی در مجاری سینوسی باشد، جراحی می تواند تنها گزینه مؤثر درمان باشد. روش هایی مانند آندوسکوپی سینوس، پولیپکتومی یا سپتوپلاستی برای بازسازی مسیر طبیعی تخلیه ترشحات و بهبود جریان هوا انجام می شوند. جراحی معمولاً زمانی پیشنهاد می شود که درمان های دارویی و خانگی نتوانند به بهبود پایدار منجر شوند.

تقویت سیستم ایمنی و اصلاح سبک زندگی

یکی از پایه ای ترین راهکارهای درمان و پیشگیری از بازگشت سینوزیت، تقویت ایمنی بدن است. تغذیه غنی از ویتامین ث، خواب کافی، فعالیت بدنی منظم و پرهیز از مصرف دخانیات نقش مهمی در کاهش التهاب های مکرر دارد. همچنین کنترل استرس و استفاده از مرطوب کننده های هوا در فصل های خشک به حفظ سلامت مخاط بینی کمک می کند.

جمع بندی

سینوزیت در اصل یک التهاب چندوجهی در دستگاه تنفسی فوقانی است که از تعامل عوامل عفونی، محیطی، آلرژیک و ساختاری ناشی می شود. این بیماری در ظاهر ممکن است شبیه سرماخوردگی ساده باشد، اما در واقع با مختل کردن تهویه طبیعی سینوس ها و تجمع ترشحات، می تواند به شکل مزمن و طولانی مدت سلامت فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

تشخیص به موقع، رعایت بهداشت تنفسی، درمان دارویی هدفمند و در موارد خاص جراحی اصلاحی، مسیر اصلی کنترل و پیشگیری از عود آن به شمار می رود. در عین حال، تغییر سبک زندگی، پرهیز از آلاینده ها، تقویت سیستم ایمنی و مراقبت از مخاط بینی در فصول خشک یا سرد، از اقداماتی هستند که مانع از تبدیل التهاب خفیف به سینوزیت مزمن می شوند.