معرفی انواع عرقیجات معروف و خواص آن ها + لیست کامل

عرقیجات گیاهی یکی از کهن ترین و رایج ترین اشکال مصرف دارویی و درمانی گیاهان دارویی در طب سنتی ایران هستند. این عصاره های مقطر از قسمت های مختلف گیاهان مانند برگ، گل، ریشه یا دانه با استفاده از بخار آب استخراج می شوند و اغلب به صورت خوراکی مصرف می شوند.

عرقیجات نه تنها در درمان بیماری های مختلف کاربرد دارند، بلکه در پیشگیری، آرامش بخشی، بهبود عملکرد اندام ها و حفظ تعادل طبع بدن نیز بسیار موثر هستند. تنوع گیاهان در اقلیم ایران باعث شده انواع مختلفی از عرقیجات در دسترس باشد که هرکدام ویژگی ها و فواید منحصر به فردی دارند. اگر قصد استفاده از انواع عرق گیاهی را دارید، می توانید از این راهنما استفاده کنید.

عرق نعناع

عرق نعناع یکی از پرمصرف ترین عرقیجات در بین ایرانیان است که از گیاه نعناع به دست می آید. این گیاه معطر به دلیل داشتن ترکیبات موثر مانند منتول، طبع گرم و خشک دارد و عرق آن اغلب به عنوان یک داروی طبیعی و خانگی برای مشکلات گوارشی مورد استفاده قرار می گیرد. نعناع با اثرات ضداسپاسم، ضدنفخ، و آرام بخش عضلات معده، برای درمان مشکلاتی مانند سوءهاضمه، دل پیچه، حالت تهوع، و نفخ بسیار مؤثر است. همچنین به دلیل خاصیت ضدعفونی کننده خود، در بهبود بوی بد دهان و بهداشت دهان نیز کاربرد دارد.

استفاده از عرق نعناع پس از وعده های غذایی سنگین یا غذاهای نفاخ توصیه می شود. همچنین برای کودکان دچار دل درد یا نفخ می توان از دوزهای کم آن بهره گرفت. عرق نعناع را می توان به صورت خالص یا همراه با آب مصرف کرد. استفاده مداوم و بی رویه ممکن است در برخی افراد با طبع گرم ایجاد خشکی یا تحریک معده کند، بنابراین باید با مشورت و در حد تعادل استفاده شود.

مناسب برای:

• مشکلات گوارشی
• دل پیچه
• نفخ
• سوءهاضمه
• حالت تهوع
• بهبود بوی دهان
• آرام سازی معده
• کاهش اسپاسم عضلانی گوارشی

عرق بیدمشک

عرق بیدمشک از گل های معطر درخت بیدمشک به دست می آید و یکی از عرقیجاتی است که به دلیل عطر دل پذیر و خواص آرام بخش آن بسیار پرطرفدار است. این عرق طبع سرد و تر دارد و در طب سنتی بیشتر برای کاهش اضطراب، تقویت قلب و آرامش سیستم عصبی تجویز می شود. بیدمشک دارای ترکیبات موثر مانند تانن، سالیسین و مواد معطر طبیعی است که در کنار خاصیت آرام بخش، اثراتی ضدالتهاب، تب بر و تقویت کننده دستگاه گردش خون نیز دارند.

عرق بیدمشک را می توان در وعده های صبحگاهی یا شبانه برای آرامش بهتر قبل از خواب مصرف کرد. به دلیل تأثیر ملایم آن بر قلب و کاهش تپش های سریع، مصرف آن برای افراد دارای استرس مزمن یا فشارهای عصبی مکرر توصیه می شود. مصرف مداوم آن بدون افزودنی و به صورت خالص بهترین نتیجه را دارد. این عرق همچنین در تقویت قوای عمومی بدن و رفع بی حالی فصلی نیز مؤثر است.

قابل استفاده برای:

• آرام سازی اعصاب
• تقویت قلب
• کاهش استرس
• بهبود کیفیت خواب
• کاهش تپش قلب
• رفع بی حالی
• تب بر
• کاهش التهاب

عرق کاسنی

عرق کاسنی از گیاه دارویی کاسنی گرفته می شود و یکی از بهترین عرقیجات برای تصفیه و پاکسازی کبد به شمار می رود. این عرق طبع سرد و تر دارد و به طور سنتی در درمان بیماری های کبدی، رفع گرمی بدن، جوش های پوستی و بهبود عملکرد گوارش کاربرد دارد. کاسنی سرشار از ترکیبات تلخ، فلاونوئیدها و مواد آنتی اکسیدانی است که به پاکسازی بدن از سموم کمک می کند و در نتیجه موجب بهبود وضعیت پوست و خلق وخو می شود.

عرق کاسنی را می توان صبح ها ناشتا یا قبل از خواب استفاده کرد. در فصل گرما و در مواقعی که جوش های پوستی یا علائم گرمی زیاد در بدن مشاهده می شود، مصرف آن توصیه می شود. این عرق برای کودکان با جوش های گرمسیری، یا بزرگ سالانی که دچار مشکلات پوستی، زردی چشم یا گرگرفتگی هستند، بسیار مفید است. مصرف متعادل آن به همراه عرق شاه تره اثرات بهتری در پاکسازی خون و کبد خواهد داشت.

مناسب برای:

• تصفیه خون
• پاکسازی کبد
• درمان جوش
• رفع گرمی بدن
• بهبود عملکرد گوارش
• بهبود وضعیت پوست
• کاهش التهابات کبدی
• کاهش زردی چشم

عرق بهارنارنج

عرق بهارنارنج از گل های درخت نارنج استخراج می شود و یکی از معطرترین و آرام بخش ترین عرقیجات سنتی محسوب می گردد. این عرق با طبع گرم و خشک، بیشتر در بهبود خواب، کاهش اضطراب، تنظیم تپش قلب و بهبود خلق وخو کاربرد دارد. بهارنارنج حاوی ترکیباتی چون لینالول و نرولیدول است که خاصیت آرام بخشی و ضداسپاسمی دارند و در طب سنتی برای افرادی با استرس بالا یا بی خوابی های مزمن تجویز می شود.

مصرف بهارنارنج به صورت گرم یا سرد، قبل از خواب یا در زمان های پرتنش روزانه توصیه می شود. این عرق علاوه بر اثرات آرام بخش، در تنظیم فشار خون (به ویژه در شرایط اضطراب) و تقویت معده نیز مؤثر است. استفاده منظم اما کنترل شده از آن می تواند به ایجاد تعادل عصبی و بهبود تمرکز کمک کند. نوشیدن بهارنارنج در کنار چای نیز روشی رایج برای بهره گیری از خواص آن در میان ایرانیان است.

مناسب برای:

• آرامش اعصاب
• کاهش استرس
• بهبود خواب
• تنظیم تپش قلب
• کاهش فشار روانی
• تقویت معده
• افزایش تمرکز
• تنظیم خلق وخو

عرق رازیانه

عرق رازیانه یکی از مهم ترین و پرکاربردترین عرقیجات مخصوص بانوان است. این عرق از دانه های گیاه رازیانه (با طبع گرم و خشک) تهیه می شود و سرشار از فیتواستروژن ها (هورمون های گیاهی مشابه استروژن انسانی) است که در تنظیم هورمون های زنانه نقش موثری دارند. مصرف این عرق می تواند به تنظیم قاعدگی، کاهش علائم یائسگی و بهبود علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS) کمک کند.

علاوه بر این، عرق رازیانه در بهبود گوارش، افزایش شیر مادران شیرده، کاهش نفخ و تقویت بینایی نیز کاربرد دارد. این عرق خاصیت ضدالتهابی و ضدباکتریایی دارد و به همین دلیل در بهبود عفونت های داخلی نیز مفید است. عطر ملایم آن باعث آرامش ذهن می شود. مصرف آن برای زنان در دوره های خاص (مانند پیش از قاعدگی یا دوران شیردهی) بسیار مفید است اما باید تحت نظر پزشک یا متخصص طب سنتی باشد، به خصوص در افرادی با طبع بسیار گرم.

مناسب برای:

• تنظیم هورمون های زنانه
• کاهش علائم قاعدگی
• کاهش علائم یائسگی
• افزایش شیر مادر
• بهبود گوارش
• کاهش نفخ
• تقویت بینایی
• ضد التهاب و عفونت

عرق شاه تره

عرق شاه تره از گیاه شاه تره به دست می آید و به عنوان یکی از بهترین عرقیجات برای تصفیه خون و بهبود عملکرد کبد شناخته می شود. طبع آن سرد و خشک است و در بسیاری از نسخه های طب سنتی در کنار عرق کاسنی استفاده می شود. شاه تره دارای ترکیبات تلخ و گوگردی است که به دفع مواد زائد از بدن، به ویژه از طریق کبد، کمک می کند و برای افرادی با جوش های پوستی، خارش، حساسیت های فصلی و مشکلات کبدی بسیار مفید است.

مصرف عرق شاه تره معمولاً در بهار، که بدن در حال دفع مواد زائد است، توصیه می شود. به دلیل طبع سرد آن، باید با احتیاط و همراه با خوراکی های گرم مزاج مصرف شود. این عرق در بهبود خلق وخو، کاهش غلظت خون و افزایش شفافیت پوست نیز نقش دارد. شاه تره همچنین خاصیت آرام بخش دارد و می تواند در تنظیم خواب و اعصاب کمک کننده باشد.

کاربردی و مفید برای:

• تصفیه خون
• پاکسازی کبد
• درمان جوش
• کاهش خارش پوست
• کاهش حساسیت فصلی
• تنظیم خواب
• کاهش غلظت خون
• بهبود خلق وخو

عرق زیره

عرق زیره (معمولاً نوع سبز یا سیاه) یکی از شناخته شده ترین عرقیجات برای لاغری و کاهش چربی شکم است. این عرق طبع گرم و خشک دارد و با افزایش حرارت داخلی بدن، موجب تسریع در سوخت وساز، افزایش هضم غذا و کاهش تجمع چربی ها به ویژه در ناحیه شکم می شود. زیره دارای ترکیبات ضدنفخ، ضداسپاسم و ادرارآور است که به بهبود عملکرد گوارش، کاهش ورم و دفع سموم کمک می کند.

عرق زیره برای افرادی با هضم کند، نفخ بعد از غذا، یا تمایل به کاهش وزن گزینه ای بسیار مفید است. همچنین برای زنان پس از زایمان، برای بازگشت سریع تر بدن به حالت طبیعی و رفع نفخ های رحمی توصیه می شود. به علت اثر گرم کنندگی بالا، مصرف زیاد آن در افرادی با طبع گرم یا در فصول گرم توصیه نمی شود. در برخی موارد می توان آن را با عرق کاسنی یا بیدمشک ترکیب کرد تا تعادل حرارتی ایجاد شود.

قابل مصرف جهت:

• کاهش وزن
• کاهش چربی شکم
• افزایش سوخت وساز
• درمان نفخ
• بهبود هضم
• ادرارآور
• مناسب پس از زایمان
• کاهش ورم داخلی

عرق اسطوخودوس

عرق اسطوخودوس از گل های گیاه معطر اسطوخودوس تهیه می شود و به دلیل خواص بی نظیر آرام بخش و ضداضطراب خود، جایگاه ویژه ای در طب سنتی دارد. طبع این عرق گرم و خشک است و بیشتر برای بهبود خواب، آرام سازی سیستم عصبی، کاهش تشنج و تقویت تمرکز ذهن مورد استفاده قرار می گیرد. اسطوخودوس حاوی ترکیباتی مانند لینالول و کامفن است که خاصیت ضدالتهابی، ضدباکتریایی و ضداسپاسم دارند.

استفاده از عرق اسطوخودوس در شب قبل از خواب یا در زمان هایی که فرد دچار استرس، اضطراب یا بی قراری است بسیار مفید خواهد بود. این عرق همچنین در کاهش دردهای عصبی، میگرن، سردردهای مزمن و همچنین در ایجاد حس تعادل روحی مؤثر است. اسطوخودوس حتی در ترکیب با عسل یا چای های گیاهی برای درمان افسردگی خفیف کاربرد دارد. مصرف زیاد آن می تواند باعث کاهش فشار خون شود، بنابراین در افراد با فشار خون پایین باید با احتیاط مصرف شود.

مناسب برای:

• کاهش اضطراب
• بهبود خواب
• درمان سردرد
• کاهش میگرن
• کاهش تشنج
• تقویت تمرکز
• تعادل روحی
• آرام سازی اعصاب

عرق گل گاوزبان

عرق گل گاوزبان از گل های زیبای گیاه گاوزبان تهیه می شود و یکی از محبوب ترین عرقیجات برای آرام بخشی، تقویت قلب و تقویت اعصاب است. این عرق طبع گرم و کمی تر دارد و در درمان افسردگی، اضطراب، بی خوابی، تپش قلب عصبی و اختلالات خلقی کاربرد فراوان دارد. گل گاوزبان سرشار از آنتی اکسیدان ها، ترکیبات آرام بخش و املاحی نظیر کلسیم و پتاسیم است که در ایجاد تعادل عصبی، کاهش التهاب و بهبود عملکرد قلب مؤثر هستند.

مصرف عرق گل گاوزبان برای افرادی که دچار ناراحتی های عصبی، اختلالات خواب، یا فشارهای روحی و روانی هستند، بسیار مفید است. می توان آن را پیش از خواب، به تنهایی یا همراه با عسل و لیمو مصرف کرد تا اثر آرام بخش آن بیشتر شود. همچنین برای بیماران قلبی و افرادی با ضعف عمومی اعصاب نیز توصیه می شود. با این حال، مصرف آن در بیماران با فشار خون بسیار بالا باید با احتیاط انجام شود، به ویژه در صورت استفاده همزمان با داروهای ضد فشار.

مناسب برای:

• آرامش اعصاب
• درمان افسردگی
• کاهش اضطراب
• تنظیم فشار خون
• بهبود خواب
• تقویت قلب
• رفع تپش عصبی
• افزایش نشاط روحی

عرق آویشن

عرق آویشن از برگ و گل های گیاه آویشن استخراج می شود و یکی از قوی ترین عرقیجات ضدعفونی کننده و ضدباکتری طبیعی به شمار می رود. طبع آن گرم و خشک است و در درمان مشکلات تنفسی، تقویت سیستم ایمنی، بهبود گوارش و رفع عفونت های داخلی (به ویژه ریوی و گلو) بسیار مؤثر است. آویشن حاوی تیمول و کارواکرول است؛ موادی با خاصیت ضدویروسی، ضدقارچ و تقویت کننده عمومی بدن.

عرق آویشن برای درمان سرفه، گلودرد، سرماخوردگی، التهاب گلو و عفونت های تنفسی توصیه می شود. همچنین برای مشکلات گوارشی نظیر نفخ، درد معده، اسهال و انگل های گوارشی مفید است. مصرف آن در فصل سرما به عنوان تقویت کننده طبیعی سیستم ایمنی پیشنهاد می شود. با توجه به طبع بسیار گرم آن، افرادی با مزاج گرم باید آن را با عرقیاتی مثل کاسنی یا بیدمشک مصرف کنند تا تعادل حفظ شود.

بسیار مفید و کاربردی برای:

• درمان سرفه
• تقویت سیستم ایمنی
• کاهش التهاب گلو
• بهبود سرماخوردگی
• رفع نفخ
• درمان انگل
• درمان عفونت تنفسی
• ضدعفونی دستگاه گوارش

عرق شوید

عرق شوید از برگ های گیاه شوید تهیه می شود و با طبع گرم و خشک، بیشتر در بهبود گوارش، کاهش کلسترول، کنترل قند خون و کاهش چربی خون کاربرد دارد. شوید حاوی فلاونوئیدها، تانن ها و ترکیبات معطر است که اثرات ضداسپاسم، ادرارآور و چربی سوز دارند. عرق شوید برای افراد دارای فشار خون بالا یا چربی خون توصیه می شود، همچنین به بهبود اشتها و رفع سوءهاضمه کمک می کند.

عرق شوید را می توان همراه غذا یا بلافاصله بعد از غذا مصرف کرد، به ویژه در افرادی که مشکلات هضم، نفخ یا سنگینی معده دارند. مصرف مداوم آن در کاهش کلسترول بد (LDL) و پیشگیری از بیماری های قلبی نیز مؤثر است. برای بیماران دیابتی، به ویژه در مراحل اولیه، یک مکمل طبیعی جهت کنترل قند است. به دلیل خاصیت ادرارآور آن، به پاکسازی کلیه ها نیز کمک می کند.

مناسب برای:

• کاهش چربی خون
• کاهش قند خون
• بهبود هضم
• ادرارآور
• کاهش نفخ
• کاهش کلسترول
• افزایش اشتها
• تنظیم فشار خون

عرق گزنه

عرق گزنه از گیاه گزنه به دست می آید و به دلیل خواص منحصر به فرد در پاکسازی خون، کاهش قند، بهبود سلامت مو و تقویت سیستم ایمنی بسیار مورد توجه است. طبع آن گرم و خشک است و حاوی مواد معدنی همچون آهن، سیلیس، ویتامین C و ترکیبات ادرارآور و ضدالتهاب می باشد.

عرق گزنه یکی از بهترین عرقیجات برای بیماران دیابتی است؛ زیرا به تنظیم سطح قند خون کمک کرده و از طریق تحریک پانکراس، عملکرد انسولین را تقویت می کند. همچنین به بهبود وضعیت پوست و مو، کاهش ریزش مو و تقویت رشد آن کمک می کند. مصرف آن در بیماری های التهابی مانند آرتریت، روماتیسم و سنگ کلیه نیز توصیه می شود. همچنین برای رفع کم خونی و افزایش سطح آهن خون مفید است.

مفید و مناسب برای:

• کاهش قند خون
• درمان کم خونی
• تقویت رشد مو
• کاهش ریزش مو
• درمان روماتیسم
• پاکسازی خون
• ادرارآور
• درمان آرتریت

عرق خارشتر

عرق خارشتر از گیاه خارشتر (با نام علمی Alhagi maurorum) تهیه می شود و در طب سنتی به عنوان یکی از بهترین عرقیات برای پاکسازی کلیه و دستگاه ادراری شناخته می شود. طبع آن گرم و خشک است و به دلیل خاصیت قوی دفع کنندگی سنگ، بیشتر در درمان سنگ کلیه، سنگ مثانه و عفونت های مجاری ادراری استفاده می شود. گیاه خارشتر دارای ترکیبات قندی، موسیلاژ و رزین هایی است که عملکرد کلیه را تحریک کرده و به افزایش دفع ادرار کمک می کند.

مصرف منظم عرق خارشتر در افرادی که مستعد سنگ سازی در کلیه یا مجاری ادراری هستند، بسیار مؤثر است. این عرق همچنین در کاهش التهاب مجاری ادراری، تسکین درد ناشی از سنگ، و کمک به دفع طبیعی سنگ های کوچک کاربرد دارد. معمولاً برای تقویت اثرگذاری، آن را همراه با عرق خارخاسک یا عرق کرفس تجویز می کنند.

تاثیر فوق العاده روی:

• دفع سنگ کلیه
• پاکسازی مجاری ادراری
• درمان عفونت ادراری
• ادرارآور
• کاهش التهاب کلیه
• کاهش درد کلیه
• درمان سوزش ادرار
• جلوگیری از سنگ سازی

سخن پایانی

عرقیات گیاهی از مفیدترین فرآورده های طبیعی در طب سنتی ایران به شمار می روند که با داشتن خواص درمانی و پیشگیرانه متنوع، نقش مهمی در حفظ سلامت جسم و روان ایفا می کنند. از تسکین مشکلات گوارشی گرفته تا بهبود کیفیت خواب، کاهش استرس، تقویت سیستم ایمنی، تصفیه خون، دفع سنگ کلیه، و حتی تنظیم هورمون ها، هر عرق خاصیت منحصر به فردی دارد که با شناخت درست و مصرف اصولی می توان به بهبود کلی وضعیت بدن دست یافت.

استفاده از این عرقیات باید با درنظر گرفتن طبع بدن، شرایط فصلی، و وضعیت بیماری صورت گیرد؛ زیرا مصرف ناآگاهانه یا بیش از حد برخی از آن ها ممکن است باعث بروز عوارض شود. بسیاری از آن ها را می توان به صورت ترکیبی استفاده کرد تا تعادل بین مزاج ها حفظ شود و اثرگذاری آن ها بیشتر شود.