ملین خانگی چیست؟ خواص و فواید ملین و معرفی انواع ملین

ملین های خانگی با افزایش رطوبت و نرمی در مدفوع، به عملکرد بهتر دستگاه گوارش کمک می کنند. این ترکیبات طبیعی با جذب بیشتر آب در روده، از خشکی و سفتی مدفوع پیشگیری کرده و مانع بروز یبوست می شوند. یبوست اگر به موقع درمان نشود، می تواند زمینه ساز بیماری های ناحیه نشیمنگاهی مانند هموروئید یا بواسیر شود. در این مطلب چند نمونه از ملین های خانگی مؤثر و همچنین برخی از قوی ترین گیاهان ضد یبوست را معرفی کرده ایم که بدون نیاز به دارو، می توانند به بهبود حرکات روده و کاهش مشکلات گوارشی کمک کنند.

ملین چیست؟

ملین خانگی یکی از روش های طبیعی برای رفع یبوست و بهبود عملکرد روده هاست. واژه ی «ملین» در زبان انگلیسی معادل Laxative است و به موادی گفته می شود که به نرم شدن مدفوع و روان شدن حرکات روده کمک می کنند. این ترکیبات معمولاً با افزایش رطوبت و تسهیل عبور مدفوع، برای درمان یبوست مورد استفاده قرار می گیرند. ملین ها انواع مختلفی دارند که هرکدام از طریق مکانیسم خاصی، حرکات روده را بهبود می بخشند. در ادامه با مهم ترین انواع آن ها آشنا می شوید:

• ملین های حجمی (فله ای): این نوع ملین خانگی با جذب آب در روده، حجم مدفوع را افزایش می دهد و باعث تحریک روده برای حرکت می شود. مصرف فیبرهای گیاهی مانند پسیلیوم (اسفرزه) نمونه ای از این دسته است.
• نرم کننده های مدفوع: این دسته از ملین ها باعث جذب بیشتر آب به داخل مدفوع می شوند و آن را نرم تر می کنند. این کار عبور مدفوع را بدون درد و فشار ممکن می سازد.
• ملین های روان کننده: ملین های روان کننده مانند روغن های گیاهی (مانند روغن زیتون) سطح مدفوع و دیواره روده را می پوشانند و از اصطکاک جلوگیری می کنند تا مدفوع به آسانی دفع شود.
• ملین های اسموتیک (اسمزی): این ملین ها باعث نگهداری آب در روده بزرگ می شوند و با افزایش رطوبت، به نرم شدن مدفوع و راحتی دفع کمک می کنند.
• ملین های محرک: ملین های محرک، دیواره روده را تحریک کرده و حرکات طبیعی روده را سرعت می بخشند. این دسته از ملین ها معمولاً قوی تر هستند و نباید بدون مشورت پزشک مصرف شوند.

تفاوت ملین و مسهل

در درمان یبوست، شناخت تفاوت میان ملین و مسهل اهمیت زیادی دارد. بسیاری از افراد این دو اصطلاح را به جای یکدیگر به کار می برند، اما واقعیت این است که عملکرد و تأثیر آن ها بر بدن کاملاً متفاوت است.

ویژگی مهم ملین ها این است که تقریباً برای همه گروه های سنی از جمله کودکان، سالمندان و زنان باردار قابل استفاده هستند. همچنین ملین ها انواع مختلفی دارند؛ مثل ملین های گیاهی، طبیعی، سریع و فوری که هرکدام با مکانیسم خاصی به رفع یبوست کمک می کنند.

مسهل ها ترکیبات قوی تری هستند که برای پاکسازی کامل روده مورد استفاده قرار می گیرند. این مواد معمولاً در موارد یبوست های شدید و مزمن تجویز می شوند و برخلاف ملین ها، تأثیر عمیق تری بر عملکرد روده و کل بدن دارند.

از نظر متخصصان، مسهل نباید جایگزین ملین شود. مصرف بی رویه ی مسهل می تواند باعث از دست رفتن آب بدن، خشکی دستگاه گوارش و حتی ضعف عمومی شود. در واقع بسیاری از مسهل ها به دلیل داشتن ترکیبات سمی، پس از ورود به بدن توسط کبد پردازش شده و از طریق روده دفع می شوند؛ به همین دلیل، آن ها خاصیت پاک کنندگی قوی تری دارند اما ریسک بیشتری نیز به همراه دارند.

ملین قوی و فوری

در مواقعی که یبوست شدید و آزاردهنده می شود، افراد به دنبال دارویی قوی و فوری برای روان شدن شکم هستند. بسیاری از ملین های شیمیایی که بدون نسخه در داروخانه ها عرضه می شوند، می توانند در کوتاه مدت مؤثر باشند، اما استفاده مکرر و بلندمدت از آن ها ممکن است آسیب زا باشد.

پزشکان هشدار می دهند که مصرف بی رویه ملین های دارویی می تواند باعث اختلال در سطح الکترولیت ها، به هم ریختن تعادل اسید-باز بدن و حتی آسیب به کلیه و قلب شود. به همین دلیل توصیه می شود که در صورت امکان، از گزینه های طبیعی و بی ضرر استفاده شود.

اگر به دنبال حرکات منظم و طبیعی روده هستید، بهترین انتخاب شما ملین خانگی و گیاهی است. این نوع از ملین ها برخلاف نمونه های شیمیایی، فاقد عوارض جانبی هستند و می توانند به صورت روزانه مصرف شوند.

• برای خانم ها: حدود ۲۵ گرم در روز
• برای آقایان: حدود ۳۸ گرم در روز

مواد غذایی سرشار از فیبر شامل میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، دانه های گیاهی (مثل اسفرزه یا چیا) و حبوبات هستند. همچنین نوشیدن آب کافی در کنار مصرف فیبر، نقش مؤثری در نرم شدن مدفوع دارد. در ادامه 17 ملین قوی معرفی کرده ایم که می توانید در خانه تهیه کنید.

1. دانه چیا

دانه چیا یکی از مؤثرترین و محبوب ترین گزینه ها برای درمان یبوست به صورت طبیعی است. این دانه کوچک اما مغذی، یک ملین خانگی گیاهی به شمار می رود که با عبور از روده، به تنظیم حرکات آن کمک کرده و روند دفع را روان تر و راحت تر می کند.

یکی از دلایل تأثیرگذاری بالای دانه چیا، مقدار بالای فیبر موجود در آن است. تنها 28 گرم دانه چیا، حدود 11 گرم فیبر دارد که بخش قابل توجهی از نیاز روزانه بدن را تأمین می کند. این دانه حاوی فیبر نامحلول و مقدار کمی فیبر محلول (حدود ۳٪) است.

برای تهیه یک شربت ملین خانگی با دانه چیا، می توانید مقدار یک قاشق غذاخوری چیا را در یک لیوان آب یا آب میوه بدون قند بریزید و اجازه دهید حدود 20 دقیقه بماند تا حالت ژله ای پیدا کند. سپس آن را بنوشید. مصرف روزانه این نوشیدنی، به بهبود عملکرد روده و جلوگیری از یبوست کمک قابل توجهی می کند.

2. انواع توت ها

توت ها علاوه بر طعم لذیذ، سرشار از فیبر هستند و می توانند به عنوان یک ملین خانگی طبیعی و مؤثر مورد استفاده قرار گیرند. این میوه های رنگارنگ، هم فیبر محلول و هم نامحلول دارند و به همین دلیل، عملکرد دوگانه ای در بهبود حرکات روده ایفا می کنند.

• یک فنجان توت فرنگی: حدود ۳ گرم فیبر
• یک فنجان بلوبری: حدود ۳.۶ گرم فیبر
• یک فنجان شاتوت (توت سیاه): حدود ۷.۶ گرم فیبر

3. حبوبات

حبوبات مثل لوبیا، عدس، نخود، نخودفرنگی و حتی بادام زمینی، از جمله بهترین منابع فیبر گیاهی هستند که می توان آن ها را در رژیم غذایی روزانه گنجاند. این خوراکی ها، نه تنها عملکرد روده را تنظیم می کنند، بلکه در درمان یبوست مزمن نیز نقش مؤثری دارند.

میزان فیبر در برخی از انواع حبوبات:

• یک فنجان عدس پخته: حدود ۱۵.۶ گرم فیبر
• یک فنجان نخود پخته: حدود ۱۲.۵ گرم فیبر

۴. دانه کتان

دانه کتان به عنوان یکی از بهترین منابع طبیعی امگا ۳، پروتئین و مواد مغذی شناخته می شود که هم برای درمان یبوست و هم برای بهبود مشکلات اسهال کاربرد دارد. این دانه سرشار از فیبر محلول و نامحلول است که به نرم شدن مدفوع کمک می کند و روند دفع را تسهیل می کند.

هر قاشق غذاخوری دانه کتان حدود ۳ گرم فیبر دارد که شامل ۲ گرم فیبر نامحلول و ۱ گرم فیبر محلول است. مصرف منظم دانه کتان می تواند به بهبود سلامت دستگاه گوارش و کاهش مشکلات ناشی از یبوست کمک شایانی نماید.

۵. کفیر

کفیر، یکی از فرآورده های لبنی پرخاصیت، حاوی مقدار زیادی پروبیوتیک است؛ باکتری های مفیدی که سلامت روده ها را تقویت می کنند و سیستم ایمنی بدن را بهبود می بخشند. مصرف کفیر می تواند با افزایش حرکات روده و کاهش زمان عبور مواد غذایی در دستگاه گوارش، به درمان سریع یبوست کمک کند.

تحقیقات نشان داده اند که کفیر برای تمام گروه های سنی از کودکان گرفته تا سالمندان، بسیار مفید است. نوشیدن دوغ های پروبیوتیک مانند کفیر باعث تخلیه بهتر روده و دفع راحت تر مواد زائد می شود، به خصوص در سالمندان که ممکن است به مشکلات گوارشی بیشتری دچار باشند.

۶. روغن کرچک

پس از مصرف روغن کرچک، اسید ریچینولئیک آزاد می شود که یک نوع اسید چرب خاص است و به عنوان یک ملین خانگی قوی عمل می کند. این اسید با فعال کردن گیرنده های ویژه ای در دستگاه گوارش، باعث افزایش حرکات عضلانی روده شده و فرآیند دفع را تسهیل می کند.

روغن کرچک نه تنها به نرم شدن مدفوع کمک می کند، بلکه مشکلاتی مانند کشیدگی ناحیه مقعد هنگام دفع و احساس تخلیه ناقص روده را نیز کاهش می دهد و در نتیجه علائم یبوست را به طور مؤثری برطرف می کند.

۷. سبزیجات

سبزیجاتی مثل اسفناج، کلاله و کلم نقش مهمی در رفع یبوست دارند. این سبزیجات سرشار از فیبر، ویتامین ها، مواد معدنی و کالری مناسب هستند که به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می کنند.

برای مثال، یک فنجان کلاله حاوی ۱.۳ گرم فیبر و حدود ۳۳ کالری است و میزان قابل توجهی منیزیم دارد. منیزیم به عنوان یک ماده معدنی کلیدی، در تسهیل دفع مدفوع نقش مهمی ایفا می کند. مطالعات نشان داده اند که کمبود منیزیم در بدن ارتباط مستقیمی با بروز یبوست دارد، بنابراین مصرف کافی این ماده معدنی برای سلامت روده ضروری است.

۸. برگ گیاه سنا

برگ گیاه سنا به عنوان یکی از قوی ترین و مؤثرترین ملین های خانگی طبیعی شناخته شده است و در درمان یبوست به طور گسترده استفاده می شود. این گیاه دارویی با افزایش میزان مایعات در روده بزرگ، به نرم شدن و تسهیل عبور مدفوع کمک می کند.

عصاره برگ سنا در بسیاری از داروهای ملین مانند «سی لاکس» به کار می رود. اگر به دنبال یک ملین قوی و فوری خانگی هستید، مصرف برگ سنا به مدت کوتاه (حدود یک هفته) توصیه می شود؛ اما باید توجه داشت که استفاده طولانی مدت از این گیاه ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.

برای مصرف برگ سنا، می توانید از انواع مختلف آن مانند چای سنا یا دمنوش های گیاهی که حاوی این گیاه هستند استفاده کنید تا اثر ملینی طبیعی و موثر آن را تجربه نمایید.

۹. سیب

سیب یکی از بهترین میوه ها برای بهبود سلامت دستگاه گوارش است که به عنوان یک ملین خانگی طبیعی شناخته می شود. یک عدد سیب متوسط حدود ۳ گرم فیبر دارد و به ویژه حاوی پکتین، نوعی فیبر محلول، است که نقش مهمی در نرم کردن مدفوع و تسهیل عبور آن در روده ها ایفا می کند.

پکتین به عنوان یک پروبیوتیک طبیعی، با افزایش باکتری های مفید روده به حفظ سلامت سیستم گوارشی کمک می کند. همچنین، سوربیتول، قند طبیعی موجود در سیب، به عنوان یک مکمل اسمزی باعث جذب آب و نرم شدن مدفوع می شود و عبور آن را آسان تر می کند.

۱۰. روغن زیتون

چربی های سالم موجود در روغن زیتون نقش موثری در جلوگیری از یبوست و نرم شدن مدفوع دارند. این روغن طبیعی با روان تر کردن مسیر عبور مواد در روده، به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و دفع راحت تر کمک می کند.

مصرف یک قاشق غذاخوری روغن زیتون به صورت ناشتا به عنوان یک ملین خانگی سریع شناخته شده که در رفع یبوست بسیار موثر است و می تواند به افزایش تحرک روده ها کمک کند.

۱۱. ریواس

گیاه ریواس به خاطر داشتن ویتامین ها و ترکیبات فعال، به عنوان یک ملین خانگی طبیعی موثر شناخته می شود. این گیاه حاوی ترکیبی به نام سینوزیت A است که به نرم شدن مدفوع کمک می کند.

هر فنجان ریواس حدود ۲.۲ گرم فیبر دارد که باعث افزایش حجم و نرم شدن مدفوع شده و روند دفع را آسان تر می کند.

۱۲. آلوئه ورا

ژل داخل برگ گیاه آلوئه ورا به عنوان یک درمان طبیعی و قوی برای یبوست شناخته شده است. ترکیبات موجود در آلوئه ورا، به ویژه آنتراکینون ها، باعث افزایش حرکات روده و جلوگیری از یبوست می شوند.

اثر ملینی آلوئه ورا با ترکیب آن با گیاه سلاندین افزایش می یابد و این گیاه علاوه بر درمان یبوست، در پیشگیری و درمان بیماری های مختلف گوارشی نیز بسیار موثر است.

۱۳. سبوس جو

سبوس جو یک منبع بسیار غنی از فیبرهای محلول و نامحلول است که آن را به یکی از بهترین ملین های خانگی طبیعی تبدیل کرده است. یک فنجان سبوس جو حاوی حدود ۱۴ گرم فیبر است که به تنظیم حرکات روده و نرم شدن مدفوع کمک می کند.

به گفته جین کاربر، دانشمند برجسته، هیچ ماده ای در درمان یبوست به اندازه سبوس جو تاثیرگذار نیست و استفاده منظم از آن می تواند به بهبود عملکرد روده کمک شایانی کند.

۱۴. آلو و کیوی

آلو یکی از شناخته شده ترین ملین های خانگی طبیعی است که به درمان یبوست کمک زیادی می کند. هر عدد آلو حاوی حدود ۲ گرم فیبر بوده و همچنین شامل سوربیتول، نوعی الکل قندی است که میزان آب در روده را افزایش داده و حرکات روده را تسهیل می کند.

کیوی یک ملین خانگی قوی محسوب می شود که برای کاهش یبوست های شدید بسیار موثر است. این میوه سرشار از فیبر و ترکیبات مفید است که به بهبود عملکرد روده کمک می کند.

15. قهوه و آب

نوشیدن قهوه منجر به ترشح هورمونی به نام گاسترین می شود که حرکات روده را تحریک کرده و باعث نرم تر شدن مدفوع می گردد؛ بنابراین، قهوه می تواند به عنوان یک ملین خانگی طبیعی در رفع یبوست مفید باشد.

مصرف کافی آب در روز نقش حیاتی در پیشگیری از یبوست دارد. نوشیدن آب به نرم نگه داشتن مدفوع و تسهیل عبور آن از روده ها کمک می کند و به عنوان یکی از بهترین ملین های خانگی شناخته می شود.

16. جایگزین های قند و الکل های قندی

برخی جایگزین های قند مانند سوربیتول، لاکتیتول، زایلیتول، اریتریتول و دیگر الکل های قندی، با افزایش جذب آب در روده، به عنوان ملین های طبیعی عمل می کنند و باعث تسریع عبور مواد از روده می شوند.

مثلاً، سوربیتول که در برخی آدامس ها و نوشیدنی های بدون قند موجود است، می تواند باعث نرم شدن مدفوع و حتی اسهال شود. همچنین لاکتیتول به عنوان یک درمان موثر برای یبوست مزمن شناخته می شود.

17. شربت ملین

شربت هایی مانند سی لاکس و لاکتولوز از رایج ترین داروهای ملین هستند که به صورت مایع مصرف می شوند. استفاده از شربت ملین باید حتماً تحت نظر پزشک و با توجه به سن فرد (کودکان و بزرگسالان دوز متفاوتی دارند) انجام شود.

این شربت ها معمولاً ترکیبی از مواد محرک و اسموتیک هستند و برای درمان یبوست به ویژه در کودکان که قادر به بلعیدن قرص نیستند، بسیار مناسب اند.

عوارض ملین و نکات مهم درباره مصرف آن

اگرچه ملین ها، به ویژه ملین های بدون نسخه، به راحتی در دسترس هستند و بسیاری از افراد برای رفع یبوست از آن ها استفاده می کنند، اما نباید فراموش کرد که مصرف نادرست و بی رویه این داروها می تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد. مهم ترین عوارض مصرف بیش از حد ملین ها شامل:

• تنبلی روده و وابستگی: استفاده مکرر و طولانی مدت از ملین ها ممکن است باعث شود روده ها به فعالیت طبیعی خود عادت نکنند و تنبل شوند. در نتیجه، وقتی مصرف ملین قطع شود، یبوست شدیدتری ایجاد می شود و فرد به ملین وابسته خواهد شد.
• تداخل دارویی: ترکیبات ملین ها ممکن است با داروهای دیگر که مصرف می کنید تداخل داشته باشند و اثر داروها را کاهش یا افزایش دهند.
• کم آبی و اسهال: مصرف بیش از حد ملین ها می تواند باعث اسهال مکرر شود که منجر به کاهش آب بدن و اختلالات الکترولیتی می شود.
• خطر در دوران شیردهی: در صورتی که مادر شیرده از ملین استفاده کند، ممکن است ترکیبات آن از طریق شیر به نوزاد منتقل شده و باعث اسهال یا ناراحتی های گوارشی در کودک شود.

عوارض خطرناک و مواقع مراجعه به پزشک

مصرف ملین های خانگی یا دارویی اگر باعث بروز علائم زیر شود، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید:

• مشاهده مدفوع خونی
• اسهال شدید همراه با علائم کم آبی
• احساس ضعف غیرمعمول، سرگیجه یا بی حالی شدید
• خونریزی از ناحیه مقعد

برای جلوگیری از عوارض ملین ها، بهترین راهکار استفاده از ملین های خانگی طبیعی و رعایت نکات تغذیه ای مناسب است. از جمله گیاهان و مواد غذایی که می توانند به شکل ملین خانگی موثر و بدون عوارض عمل کنند، می توان به خاکشیر، دارچین، زنجبیل، تخم کتان و بابونه اشاره کرد که به تسکین یبوست و جلوگیری از اسهال کمک می کنند.

جمع بندی

ملین های خانگی طبیعی راهی موثر و بی خطر برای رفع یبوست هستند که با نرم کردن مدفوع و تسهیل حرکات روده به بهبود گوارش کمک می کنند. مواد غذایی مانند دانه چیا، توت ها، حبوبات، دانه کتان، سبزیجات، سیب، آلو و کیوی منابع غنی فیبر و ترکیبات ملین طبیعی هستند. همچنین مصرف آب کافی، روغن زیتون و برخی جایگزین های قند ملین موثر محسوب می شوند. گیاه سنا به عنوان قوی ترین ملین طبیعی شناخته شده است. استفاده از ملین های شیمیایی باید با احتیاط و زیر نظر پزشک باشد تا از عوارض جانبی جلوگیری شود و سلامتی دستگاه گوارش حفظ شود.