قوز قرنیه چیست؟ علل و درمان های جدید؛ پیشگیری و جراحی

قوز قرنیه یکی از آن مشکلات چشمی است که اگر دیر متوجه آن شویم، می تواند کیفیت دید و حتی زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد. در این عارضه، قرنیه که باید صاف و منظم باشد به تدریج نازک می شود و به شکل مخروطی جلو می آید؛ تغییری که تمرکز نور روی شبکیه را مختل می کند و نتیجه اش تاری دید، اعوجاج تصویر و مشکل در دید شب است.

نکته مهم این است که این بیماری ناگهانی بروز نمی کند و معمولاً از سنین نوجوانی شروع می شود و به مرور پیشرفت می کند. هرچه آگاهی بیشتر باشد، امکان تشخیص زودهنگام و کنترل بیماری هم بالاتر می رود؛ به خصوص با وجود روش های نوین تشخیصی و درمانی که امروز می توانند جلوی پیشرفت آن را بگیرند و دید بیمار را تا حد زیادی حفظ کنند.

قوز قرنیه چیست؟

قوز قرنیه یا کراتوکونوس به انگلیسی Keratoconus اختلالی است که طی آن سطح شفاف جلوی چشم، یعنی قرنیه، به جای حالت گرد و منظم، به تدریج نازک شده و به سمت جلو برآمده می شود و شکل مخروطی پیدا می کند. این تغییر شکل باعث می شود نور به درستی روی شبکیه متمرکز نشود و نتیجه اش کاهش دید، تاری تصویر، دید موج دار، حساسیت بالا به نور و هاله اطراف چراغ ها باشد.

این مشکل معمولاً در سنین نوجوانی تا اوایل بزرگسالی خود را نشان می دهد و در بسیاری از موارد به مرور زمان پیشرفت می کند. علت دقیق بروز آن هنوز کاملاً مشخص نیست، اما ضعف ساختاری بافت قرنیه، زمینه ژنتیکی، مالش شدید و مزمن چشم و برخی بیماری های التهابی می توانند نقش داشته باشند. تشخیص آن با معاینات تخصصی چشم پزشکی و تصویربرداری از ضخامت و انحنای قرنیه انجام می شود و بسته به شدت بیماری، از عینک و لنزهای خاص تا روش هایی مانند کراس لینکینگ یا حتی پیوند قرنیه برای کنترل و اصلاح دید استفاده می شود.

آیا قوز قرنیه باعث کوری می شود؟

قوز قرنیه به معنای نابینایی مطلق نیست، اما اگر دیر تشخیص داده شود و درمان به موقع انجام نگیرد، می تواند بینایی را به قدری کاهش دهد که انجام کارهای روزمره دشوار شود. در این بیماری قرنیه نازک و مخروطی می شود و تمرکز نور روی شبکیه به هم می ریزد؛ در مراحل پیشرفته ممکن است اسکار (کدری) قرنیه ایجاد شود، دید بسیار تار شود، دید شب به شدت افت کند و حتی در موارد شدید «هیدروپس قرنیه» رخ دهد که با تورم ناگهانی و افت شدید بینایی همراه است.

خوشبختانه امروز با روش هایی مثل کراس لینکینگ برای متوقف کردن پیشرفت بیماری، لنزهای تخصصی برای بهبود دید و در موارد خیلی پیشرفته پیوند قرنیه، می توان مانع آسیب جدی تر شد. بنابراین قوز قرنیه اگر به موقع تشخیص داده شود، قابل کنترل است و معمولاً به کوری منجر نمی شود؛ تأخیر در مراجعه و بی توجهی به علائم است که خطر را بالا می برد.

قوز قرنیه تا چند سالگی ادامه دارد؟

قوز قرنیه معمولاً از دوران نوجوانی شروع می شود و روند پیشرفت آن طی سال های جوانی ادامه پیدا می کند. در بیشتر بیماران، این بیماری تا اواخر دهه سوم یا اوایل دهه چهارم زندگی فعال تر است و بعد از حدود ۳۰ تا ۴۰ سالگی معمولاً روند آن آرام می شود یا به حالت نسبتاً پایدار می رسد؛ دلیلش هم سفت تر شدن بافت قرنیه با افزایش سن است.

البته این یک قاعده قطعی برای همه نیست. شدت بیماری، زمینه ژنتیکی، میزان مالش چشم، وجود آلرژی های چشمی و حتی شرایط خاص مثل بارداری می توانند باعث نوسان یا تشدید روند بیماری شوند. به همین دلیل، فردی که تشخیص قوز قرنیه دارد باید تا زمانی که پزشک لازم بداند، تحت پیگیری منظم باشد تا اگر نشانه های پیشرفت دیده شد، درمان هایی مانند کراس لینکینگ در زمان درست انجام شود و جلوی آسیب جدی به بینایی گرفته شود.

دلایل و علت ابتلا به قوز قرنیه چیست؟

قوز قرنیه نتیجه یک فرآیند ساده و لحظه ای نیست؛ بیشتر شبیه یک روند تدریجی است که در آن ساختار قرنیه به مرور استحکام طبیعی خود را از دست می دهد و به سمت جلو برجسته می شود.

در بسیاری از بیماران، این مشکل ریشه در ترکیبی از عوامل ژنتیکی، التهابی، رفتاری و محیطی دارد. هرچه قرنیه نازک تر شود، کنترل شکل خود را سخت تر از دست می دهد و همین موضوع باعث می شود انحنا تغییر کرده و دید فرد دچار اعوجاج شود.

علت های ژنتیکی و زمینه ارثی

در تعداد قابل توجهی از مبتلایان، سابقه خانوادگی دیده می شود. یعنی یکی از اعضای خانواده قبلاً دچار قوز قرنیه بوده یا مشکلات ساختاری قرنیه در خانواده وجود داشته است. ژن هایی که در استحکام کلاژن و بافت نگهدارنده قرنیه نقش دارند، اگر دچار ضعف باشند، قرنیه مستعد نازک شدن و تغییر شکل خواهد شد. به همین دلیل نوجوانانی که سابقه خانوادگی دارند باید معاینات دوره ای منظمی انجام دهند.

مالش شدید و مداوم چشم ها

فشار مکانیکی مداوم روی قرنیه یکی از مهم ترین عوامل تشدیدکننده این بیماری است. افرادی که به دلیل آلرژی مزمن، حساسیت فصلی، خشکی چشم یا عادات رفتاری، چشم های خود را محکم ماساژ می دهند، به مرور به بافت قرنیه آسیب می زنند. این فشار مکرر باعث تضعیف الیاف کلاژن و کاهش مقاومت قرنیه می شود و شرایط برای تغییر انحنا فراهم می شود.

بیماری های آلرژیک و التهابی چشم

التهاب مزمن سطح چشم می تواند ساختار قرنیه را تحت تأثیر قرار دهد. افرادی که دچار آلرژی های چشمی، التهاب ملتحمه مزمن، آسم، اگزما یا بیماری های مرتبط با سیستم ایمنی هستند، بیشتر در معرض این مشکل قرار می گیرند. التهاب طولانی مدت، آنزیم هایی را در قرنیه فعال می کند که به مرور باعث نازک شدن بافت می شوند و احتمال ایجاد قوز قرنیه را بالا می برند.

اختلالات بافت همبند و مشکلات سیستمیک

برخی بیماری های خاص که با ضعف بافت های همبند بدن همراه هستند، مانند سندرم مارفان یا سندرم داون، زمینه بروز این وضعیت را بیشتر می کنند. در این افراد، ساختار کلاژنی بدن به طور کلی ضعیف تر است و قرنیه هم از این قاعده مستثنی نیست. به همین علت، این گروه بیماران باید از نوجوانی تحت نظر چشم پزشک باشند.

تغییرات هورمونی و سن شروع بیماری

بیشترین زمان بروز قوز قرنیه معمولاً در دوران نوجوانی و اوایل جوانی است؛ دوره ای که تغییرات هورمونی شدیدتری در بدن رخ می دهد. این تغییرات می تواند بر متابولیسم قرنیه و استحکام بافتی آن اثر بگذارد و در افرادی که زمینه ژنتیکی دارند، روند بیماری را فعال تر کند. به همین دلیل، این دوره حساس ترین زمان برای تشخیص زودهنگام است.

عوامل محیطی و آسیب های چشمی

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض تابش شدید نور خورشید، استفاده نکردن از محافظ های چشمی و ضربه های مستقیم به چشم نیز از عوامل خطرزا محسوب می شوند. اشعه UV می تواند به مرور به بافت قرنیه آسیب بزند و اگر فرد همزمان آلرژی یا زمینه ژنتیکی داشته باشد، احتمال ابتلا بیشتر می شود. همچنین آسیب های فیزیکی به چشم، ساختار قرنیه را بی ثبات تر می کند.

علت های ناشناخته و نقش پیشرفت تدریجی

با وجود تمام این توضیحات، در بخشی از بیماران علت دقیق قابل شناسایی نیست. آنچه قطعی است این است که قوز قرنیه روندی تدریجی دارد و اگر زود تشخیص داده شود، با روش هایی مانند کراس لینکینگ می توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. بنابراین آگاهی از ریسک ها و مراجعه به موقع به چشم پزشک، مهم ترین راهکار مدیریت این بیماری است.

از کجا بفهمیم قوز قرنیه داریم؟ نشانه ها

برای بسیاری از افراد، قوز قرنیه در ابتدا با نشانه های ساده و شبیه مشکلات معمول بینایی شروع می شود و همین باعث می شود دیر جدی گرفته شود. این بیماری به تدریج باعث تغییر شکل قرنیه می شود و دید را دچار اعوجاج می کند. اگر فرد به علائم توجه کند و به موقع به چشم پزشک مراجعه کند، می توان با روش های تشخیصی پیشرفته وضعیت قرنیه را ارزیابی و از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.

تاری دید و کاهش وضوح بینایی

یکی از اولین علامت هایی که اغلب بیماران تجربه می کنند، تاری دید مداوم است. دید اجسام شفاف نیست و فرد احساس می کند خطوط صاف کمی موج دار یا دوگانه دیده می شوند. این تاری معمولاً با استراحت بهتر نمی شود و به مرور شدیدتر احساس می شود.

تغییر مکرر نمره عینک

اگر شماره عینک یا لنز شما مرتب در حال تغییر است و هر بار نیاز به اصلاح جدید دارید، می تواند یک زنگ هشدار باشد. در قوز قرنیه، انحنای قرنیه دائماً در حال تغییر است و همین موضوع باعث می شود نمره چشم ثابت نماند.

آستیگماتیسم نامنظم و شدید

آستیگماتیسم در این بیماری معمولاً به شکل نامنظم و شدید دیده می شود. فرد با وجود عینک مناسب باز هم تصویر کاملاً واضحی ندارد، خطوط کشیده یا شکسته دیده می شوند و بینایی شبیه نگاه کردن از پشت شیشه موج دار است.

دیدن هاله و درخشندگی اطراف چراغ ها

بسیاری از مبتلایان هنگام نگاه کردن به منابع نور، به خصوص شب ها، هاله نورانی، کشیدگی نور یا چندشاخه شدن نور را تجربه می کنند. این حالت باعث می شود رانندگی شب برای فرد دشوار شود و تمرکز بینایی به هم بریزد.

حساسیت شدید به نور و خستگی چشم

افزایش حساسیت به نورهای معمولی، احساس آزار هنگام قرار گرفتن در محیط روشن و خستگی زودهنگام چشم هنگام مطالعه یا کار دقیق چشمی از نشانه های دیگر است. برخی افراد سوزش و احساس ناراحتی دائمی در چشم هم دارند.

کاهش دید در یک چشم بیشتر از چشم دیگر

قوز قرنیه معمولاً هر دو چشم را درگیر می کند، اما در بسیاری از موارد شدت آن در یک چشم بیشتر است. فرد متوجه می شود یک چشم دید قابل قبول تری دارد و چشم مقابل به طور محسوسی ضعیف تر و تارتر عمل می کند.

تشخیص قطعی با معاینه تخصصی و تصویربرداری قرنیه

با وجود تمام این نشانه ها، تشخیص قطعی فقط با معاینه تخصصی چشم پزشک و انجام تست هایی مثل توپوگرافی و توموگرافی قرنیه امکان پذیر است. این دستگاه ها نقشه ضخامت و انحنای قرنیه را ثبت می کنند و حتی قبل از ظاهر شدن علائم شدید، می توانند وجود بیماری را نشان دهند. هر فردی که علائم گفته شده را تجربه کند یا سابقه خانوادگی داشته باشد، بهتر است بررسی تخصصی را جدی بگیرد تا اگر قوز قرنیه وجود داشت، در مراحل اولیه کنترل شود.

قوز قرنیه و عمل لیزیک

قوز قرنیه و عمل لیزیک معمولاً در یک مسیر قرار نمی گیرند؛ حتی می توان گفت در بیشتر موارد کنار هم قرار گرفتنشان خطرناک است. لیزیک برای اصلاح عیوب انکساری در چشمی انجام می شود که ساختار قرنیه سالم و ضخامت آن کافی باشد. اما در قوز قرنیه، خودِ مشکل از نازک شدن و تغییر شکل قرنیه آغاز می شود. وقتی روی چنین قرنیه ای لیزیک انجام شود، با برداشتن بخشی از بافت، قرنیه ضعیف تر می شود و احتمال پیشرفت سریع تر بیماری، بدتر شدن دید و حتی ایجاد عوارض جدی بالا می رود؛ به همین دلیل قوز قرنیه، چه آشکار و چه در مراحل مخفی، یکی از مهم ترین موارد منع انجام لیزیک به حساب می آید.

در بسیاری از بیماران، قبل از هر تصمیمی باید با تصویربرداری دقیق (به خصوص توپوگرافی و توموگرافی قرنیه) وضعیت بررسی شود. اگر قوز قرنیه وجود داشته باشد یا احتمال آن مطرح شود، معمولاً گزینه هایی مانند کراس لینکینگ برای تقویت قرنیه، لنزهای تخصصی برای بهبود دید یا در موارد خاص روش هایی مثل پیوند قرنیه مطرح می شود.

جدیدترین درمان قوز قرنیه چشم

در سال های اخیر نگاه به درمان قوز قرنیه دگرگون شده و دیگر تنها به عینک و لنز محدود نیست. هدف درمان های جدید فقط بهتر کردن دید نیست؛ بلکه مهم تر از آن، متوقف کردن روند نازک شدن و تغییر شکل قرنیه است تا بیمار بتواند با خیال راحت تر کیفیت بینایی خود را حفظ کند.

کراس لینکینگ کلاژن قرنیه

امروز مهم ترین و به روزترین روش کنترل قوز قرنیه، کراس لینکینگ است. در این روش با استفاده از قطره ریبوفلاوین و تابش کنترل شده اشعه UV، پیوندهای کلاژنی داخل قرنیه تقویت می شود تا بافت قرنیه سفت تر و پایدارتر شود. نتیجه این کار معمولاً توقف یا کند شدن پیشرفت بیماری است و به همین دلیل در مراحل فعال بیماری بسیار ارزشمند است.

کاشت حلقه های داخل قرنیه

در بیمارانی که انحنا و ناهمواری قرنیه بیشتر است و عینک یا لنز به تنهایی پاسخ مناسبی نمی دهد، کاشت حلقه های شفاف داخل قرنیه می تواند نظم بهتری به سطح قرنیه بدهد. این کار انحنا را متعادل تر می کند و به کاهش آستیگماتیسم و بهبود دید کمک می کند.

درمان ترکیبی و روش های پیشرفته تر

در برخی موارد، ترکیب کراس لینکینگ با روش های دیگر مثل لیزر فمتوسکند یا کاشت حلقه می تواند نتیجه مؤثرتری ایجاد کند. این درمان ها بسته به شرایط چشم و شدت بیماری، به صورت کاملاً شخصی سازی شده انتخاب می شوند.

پیوندهای مدرن قرنیه

در مراحل خیلی پیشرفته که آسیب قرنیه جدی است، پیوند قرنیه همچنان راه حل قطعی محسوب می شود. اما تکنیک های جدیدتر مانند پیوند لایه ای (DALK) ریسک رد پیوند را کاهش می دهد و دوره نقاهت و بازگشت بینایی را بهتر می کند.

لنزهای تخصصی نسل جدید

در کنار درمان های ساختاری، لنزهای تماسی تخصصی مثل لنزهای RGP و لنزهای اسکلرال نقش مهمی در شفاف تر کردن دید دارند و برای بیمارانی که با عینک دید مطلوبی ندارند، گزینه ای بسیار کاربردی هستند.

عمل قوز قرنیه با اشعه است؟

یکی از اصلی ترین روش های درمانی قوز قرنیه دقیقاً بر پایه تابش «نور فرابنفش کنترل شده» انجام می شود که به آن کراس لینکینگ (CXL) می گویند. در این روش اول سطح قرنیه با قطره حاوی ریبوفلاوین (ویتامین B2) آغشته می شود و سپس اشعه UV-A با شدت کاملاً استاندارد و زمان مشخص روی قرنیه تابانده می شود.

این تابش باعث تقویت پیوندهای کلاژنی داخل قرنیه و سفت تر شدن بافت آن می شود و هدفش متوقف کردن یا کند کردن پیشرفت قوز قرنیه است. نکته مهم این است که این “اشعه” از جنس رادیولوژی یا اشعه مضر پزشکی نیست، دوز آن دقیق و ایمن تنظیم می شود و اگر در زمان مناسب و توسط چشم پزشک انجام شود، معمولاً نتایج بسیار خوبی در تثبیت بیماری دارد. البته همه بیماران به این روش نیاز ندارند و بسته به شدت بیماری، سن، ضخامت قرنیه و وضعیت دید، ممکن است درمان های دیگری مثل لنزهای تخصصی، حلقه داخل قرنیه یا در مراحل بسیار پیشرفته پیوند مطرح شود.

سخن پایانی

قوز قرنیه در اصل بیماری است که آرام اما پیوسته پیش می رود و اگر جدی گرفته نشود، می تواند بینایی را به طور محسوس تحت فشار قرار دهد. ماجرا از نازک شدن و تغییر شکل قرنیه شروع می شود و به تدریج به تاری دید، اعوجاج تصویر، حساسیت به نور و مشکل در دید شب می رسد.

نکته امیدوارکننده این است که امروز شناخت این بیماری بسیار دقیق تر شده و با معاینه تخصصی و تصویربرداری های پیشرفته می توان آن را در همان مراحل ابتدایی شناسایی کرد. اگر بیمار به علائم توجه کند، مالش مداوم چشم را کنار بگذارد و به موقع به چشم پزشک مراجعه کند، معمولاً با روش هایی مثل کراس لینکینگ، لنزهای تخصصی یا در موارد خاص جراحی، می توان جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و کیفیت دید را حفظ کرد.