زمانی که بخش هایی از بافت ریه و کیسه های هوایی دچار التهاب شوند و ترشحات موجود مسیر تنفسی را مسدود کنند، تنفس فرد با مشکل مواجه می شود؛ این وضعیت به عنوان عفونت ریه شناخته می شود. چنین عفونتی می تواند ناشی از ورود انواع مختلفی از میکروارگانیسم ها؛ شامل ویروس ها، باکتری ها یا انگل ها به ریه ها باشد.
این میکروارگانیسم ها گاهی از طریق جریان خون به ریه ها راه پیدا می کنند و در بعضی موارد نیز عمدتاً از طریق قطرات معلق در هوا که هنگام تنفس، عطسه یا سرفه فرد آلوده منتشر می شوند، به دیگران منتقل شده و موجب عفونت می گردند.
دمای طبیعی بدن انسان معمولاً حدود ۳۷ درجه سانتی گراد است، اما در صورت ابتلا به عفونت باکتریایی ریه ممکن است دما تا حدود ۴۰.۵ درجه سانتی گراد افزایش یابد؛ این سطح از تب شدید می تواند برای سلامتی فرد بسیار خطرناک باشد و نیازمند توجه فوری پزشکی است.
عفونت ریه چیست؟
فهرست مطالب
عفونت ریه زمانی رخ می دهد که بخش هایی از بافت ریه و کیسه های هوایی دچار التهاب شوند و ترشحات موجود مسیر تنفسی را مسدود کنند، به طوری که تنفس فرد با مشکل مواجه شود. این عفونت می تواند به دلیل حضور انواع ویروس ها، باکتری ها یا انگل ها در ریه ایجاد شود و یکی از بیماری های شایع به شمار می رود که به ویژه در کودکان خردسال و سالمندان می تواند خطرناک باشد.
در این شرایط، عمده آسیب به کیسه های هوایی ریه وارد می شود و مجاری هوایی انتقال دهنده هوا نسبتاً کمتر تحت تأثیر قرار می گیرند. بخش هایی از ریه که شدت عفونت در آن ها بالا است، معمولاً با مایع حاوی گلبول های سفید پر می شوند؛ این گلبول ها نقش دفاعی بدن را در مقابله با عفونت ایفا می کنند.
شیوع عفونت ریه قابل توجه است و هر سال حدود یک درصد از بزرگسالان به این بیماری مبتلا می شوند. متأسفانه، درصدی از این بیماران هر سال جان خود را از دست می دهند که نشان دهنده اهمیت تشخیص و درمان به موقع این بیماری است.
دلایل و منشاء عفونت ریه
عفونت ریه یا پنومونی معمولاً توسط میکروارگانیسم های ریز مانند ویروس ها، باکتری ها و قارچ ها ایجاد می شود. این ارگانیسم ها در ریه افراد سالم به طور طبیعی حضور ندارند و گاهی از طریق جریان خون به ریه ها منتقل شده و موجب عفونت می شوند. با این حال، بیشترین راه انتقال معمولاً از طریق قطرات معلق در هوا است که هنگام سرفه یا عطسه فرد بیمار منتشر شده و به دیگران منتقل می شود.
منبع این میکروب ها اغلب خود افراد بیمار هستند، اما در برخی شرایط نیز منشأ غیرمعمولی دارند. برای مثال، ارگانیسم هایی که سبب پنومونی لژیونلایی می شوند، در آب های گرم رشد می کنند و بیماری پسیتاکوز معمولاً از پرندگانی مانند طوطی ها به انسان منتقل می شود. همچنین استافیلوکوک های مقاوم به متی سیلین (MRSA) اغلب در محیط های بیمارستانی یافت شده و می توانند موجب عفونت ریه در بیماران بستری شوند.
علاوه بر میکروب ها، عوامل محیطی و شغلی نیز می توانند باعث التهاب ریه شوند. استنشاق مواد شیمیایی سمی یا بخارهای صنعتی، یا مواجهه با ذرات حساسیت زا، می تواند موجب تحریک و التهاب بافت ریه شود. برخی مشاغل به ویژه کشاورزان در معرض گرد و غبار غلات کپک زده قرار دارند که خطر ابتلا به التهاب ریه را افزایش می دهد.
علائم عفونت ریه
- سرفه: در ابتدا خشک است، اما پس از گذشت چند روز ممکن است با خلط زرد یا سبز و حتی رد خون همراه شود. این سرفه ها به بدن کمک می کنند تا ترشحات ناشی از التهاب راه های هوایی را خارج کند.
- تب و لرز: دمای بدن معمولاً ۳۷ درجه سانتی گراد است، اما در عفونت باکتریایی ممکن است تا حدود ۴۰.۵ درجه سانتی گراد افزایش یابد. تب بالا می تواند با تعریق، لرز، سردرد، دردهای عضلانی، ضعف و کم آبی بدن همراه باشد. اگر تب بالای ۳۸.۹ درجه سانتی گراد ادامه پیدا کند یا بیش از سه روز طول بکشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
- درد بدن (میالژی): التهاب عضلات و دردهای عضلانی و کمر نیز ممکن است در طول بیماری مشاهده شود.
- تنگی نفس و خس خس سینه: فرد ممکن است هنگام تنفس احساس دشواری کند و در برخی مواقع صدای سوت یا خرخر هنگام بازدم شنیده شود. این علائم به دلیل التهاب یا باریک شدن مجاری هوایی رخ می دهند.
- خستگی و ضعف: بدن در حال مبارزه با عفونت است و به همین دلیل فرد احساس خستگی و کسالت می کند؛ استراحت کافی برای بهبود اهمیت دارد.
- آبریزش بینی و عطسه: این علائم به ویژه در عفونت هایی شبیه به برونشیت یا همراه با علائم آنفولانزا دیده می شوند.
- کبود شدن پوست و لب ها: کاهش سطح اکسیژن در بدن می تواند باعث متمایل شدن رنگ لب ها و ناخن ها به آبی شود.
- صدای ترک یا کراکل در ریه ها: پزشکان با استفاده از گوشی طبی (استتوسکوپ) می توانند این صداها را در انتهای ریه ها شناسایی کنند که نشان دهنده التهاب یا تجمع مایع است.
بروز ترکیبی از این علائم به ویژه در صورت تشدید تنگی نفس، تب بالا و خلط خونی، نیازمند مراجعه فوری به پزشک متخصص است.
علل ایجاد عفونت ریه
عفونت ریه می تواند توسط انواع ویروس ها، باکتری ها و قارچ ها ایجاد شود و انواع مختلفی دارد. از جمله شایع ترین عفونت های ریوی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برونشیت
- ذات الریه (پنومونی)
- برونشیولیت
برونشیت اغلب توسط ویروس هایی مانند ویروس های آنفولانزا یا ویروس سینسیتیال تنفسی (RSV) ایجاد می شود. برخی باکتری ها نیز در ایجاد برونشیت نقش دارند، از جمله:
- مایکوپلاسما پنومونیه
- کلامیدیا پنومونیه
- بوردتلا پرتوسیس
ذات الریه معمولاً توسط باکتری هایی مانند استرپتوکوک پنومونیه (شایع ترین عامل) و همچنین هموفیلوس آنفولانزا و مایکوپلاسما پنومونیه ایجاد می شود. علاوه بر این، ویروس ها مانند ویروس آنفولانزا و RSV نیز می توانند باعث ذات الریه شوند.
عفونت های ریوی ناشی از قارچ ها به ندرت رخ می دهند، اما برخی گونه ها مانند:
- پنوموسیستیس جیرووسی
- کپسولاتوم هیستوپلاسما
- آسپرژیلوس
در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف یا سرکوب شده دارند، شایع تر هستند. این سرکوب ایمنی می تواند به دلیل بیماری هایی مانند سرطان، ایدز یا مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی ایجاد شود.
علائم ذات الریه
ذات الریه یکی از شایع ترین عفونت های ریوی است که می تواند با علت باکتریایی، ویروسی یا قارچی ایجاد شود و اغلب پس از ابتلا به آنفولانزا رخ می دهد. این بیماری نوعی التهاب ریوی به شمار می رود و بیشترین خطر ابتلا برای کودکان، نوزادان، افراد مسن و سیگاری ها وجود دارد.
شدت علائم ذات الریه می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و بسته به سن و وضعیت سلامت فرد متفاوت است. در موارد خفیف، علائم شبیه به سرماخوردگی یا آنفولانزا هستند، اما در موارد شدید علائم زیر مشاهده می شوند:
- التهاب و درد قفسه سینه
- دردهای عضلانی و خستگی
- تنگی نفس و مشکل در تنفس
- تب و لرز شدید
- استفراغ (به ویژه در نوزادان)
- تغییر سطح هوشیاری یا عملکرد مغزی (به ویژه در سالمندان)
شناخت به موقع این علائم می تواند در تشخیص سریع و درمان مؤثر ذات الریه نقش مهمی داشته باشد.
علائم سل
سل یکی از بیماری های عفونی ریوی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. این بیماری عمدتاً از طریق سرفه فرد مبتلا به دیگران منتقل می شود و انتقال آن از طریق غذا، تزریق خون یا نیش حشرات رخ نمی دهد.
علائم شایع سل عبارت اند از:
- سرفه مداوم
- خلط سبز یا خلط حاوی خون
- تب و تعریق شبانه
- تنگی نفس و ضعف عمومی
- خستگی زودرس و بی حالی
- کاهش اشتها
تشخیص سریع و درمان به موقع سل اهمیت بالایی دارد، زیرا این بیماری می تواند به مرور موجب آسیب شدید به ریه ها و سایر بخش های بدن شود.
علائم برونشیت
برونشیت زمانی ایجاد می شود که پوشش لوله های برونش در ریه دچار التهاب و عفونت شود. این بیماری معمولاً در شرایطی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن ضعیف باشد. برونشیت می تواند به دو شکل حاد یا مزمن بروز پیدا کند. مهم ترین علائم برونشیت عبارت اند از:
- سرفه های مداوم (گاهی همراه با خلط سنگین)
- تنگی نفس
- خس خس سینه
- درد یا فشار در قفسه سینه
- خستگی و ضعف عمومی
شناخت این علائم و اقدام به درمان به موقع می تواند از پیشرفت بیماری و بروز مشکلات جدی تر ریوی جلوگیری کند.
عفونت ریه در کودکان
عفونت ریه در کودکان زمانی رخ می دهد که بخشی از ریه یا کیسه های هوایی دچار التهاب شوند و تجمع ترشحات باعث انسداد مسیر تنفسی گردد. در این شرایط، تنفس کودک سطحی می شود و سطح اکسیژن خون او کاهش می یابد. این بیماری اغلب به دنبال سرماخوردگی شدید درمان نشده ایجاد می شود. علائم آن در بسیاری موارد شبیه به بزرگسالان است، از جمله:
- سرفه مداوم
- تب
- بی حالی و بی اشتهایی
- درد قفسه سینه
با این حال، برخی نشانه ها در کودکان و به ویژه نوزادان شدت بیشتری دارند، از جمله:
- تنفس سریع یا سطحی
- تندی ضربان قلب
- کبودی لب ها یا اطراف دهان
- استفراغ و اسهال (به خصوص در شیرخواران)
- بی قراری و تغذیه نامناسب
- اتساع یا درد شکم در نوزادان
برای کاهش تب کودک می توان از روش هایی مانند پاشویه، تن شویه یا مصرف داروهای تب بر تجویز شده توسط پزشک (قطره، شربت یا شیاف استامینوفن و شربت بروفن) استفاده کرد.
همچنین مرطوب نگه داشتن هوای اطراف کودک به تنفس بهتر او کمک می کند. به همین دلیل، استفاده از دستگاه بخور گرم یا مرطوب کننده هوا توصیه می شود؛ چرا که بخار، ترشحات را نرم کرده و تخلیه آن ها را برای کودک آسان تر می سازد.
تشخیص عفونت ریه
برای تشخیص عفونت ریه، پزشک ابتدا با طرح پرسش هایی در مورد علائم بیمار، سابقه بیماری و وضعیت عمومی او اطلاعات اولیه را جمع آوری می کند. سپس با استفاده از گوشی پزشکی (استتوسکوپ) به صدای تنفس گوش می دهد تا صداهای غیرطبیعی مانند خس خس، ترک یا صداهای غیرمعمول ریوی را شناسایی کند و نواحی درگیر ریه را مشخص نماید.
با این حال، تشخیص تنها بر اساس معاینه فیزیکی قطعی نیست. معمولاً برای اطمینان بیشتر، تصویربرداری از قفسه سینه (مانند عکس رادیولوژی) انجام می شود تا شدت و محل عفونت مشخص گردد و نتیجه معاینه بالینی پزشک تأیید شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در برخی شرایط، علائم عفونت ریه جدی تر می شوند و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند. در صورت بروز موارد زیر، حتماً باید به متخصص ریه و بیماری های تنفسی مراجعه کنید:
- درد یا فشار در قفسه سینه
- تشدید مداوم علائم بیماری
- سرفه های طولانی مدت (بیش از سه هفته)
- وجود خون در خلط یا سرفه های خونی
- سن بالای ۶۵ سال
- ضعف سیستم ایمنی بدن (به دلیل دیابت، شیمی درمانی یا مصرف داروهای تضعیف کننده ایمنی)
- ابتلا به بیماری های زمینه ای قلبی یا کلیوی
افرادی که به سرطان ریه مبتلا هستند نیز باید برای مدیریت بهتر بیماری، تحت نظر متخصص سرطان ریه قرار گیرند و راهنمایی های لازم را دریافت کنند.
جمع بندی
عفونت ریه یکی از شایع ترین مشکلات تنفسی است که می تواند توسط ویروس ها، باکتری ها یا قارچ ها ایجاد شود. انواع رایج آن شامل برونشیت، ذات الریه، برونشیولیت و سل است. علائم بیماری بسته به شدت و سن بیمار متفاوت اند، اما معمولاً شامل تب، لرز، سرفه مداوم، تنگی نفس، درد قفسه سینه، خستگی و در موارد شدید، خلط خونی و کاهش اکسیژن خون می شوند. تشخیص عفونت ریه با معاینه بالینی و تصویربرداری قفسه سینه انجام می شود. کودکان، سالمندان، افراد سیگاری و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر در معرض خطر هستند و نیاز به توجه و درمان سریع دارند.