اگزما چیست و چطور به آن دچار می شویم؟ نشانه ها و روش درمان

اگزما یک بیماری پوستی التهابی و مزمن است که به دلیل تعامل پیچیده عوامل ژنتیکی، محیطی و ایمنی ایجاد می شود و به طور خاص با اختلال در سد محافظتی پوست و واکنش های غیرعادی سیستم ایمنی بدن همراه است. این بیماری نه تنها تأثیرات جسمانی مانند خارش، قرمزی و خشکی پوست دارد، بلکه با اثرات روانی و اجتماعی، از جمله کاهش کیفیت زندگی و استرس های ناشی از محدودیت های اجتماعی و عود مکرر علائم، نیز همراه است.

اگزما به عنوان یکی از شایع ترین بیماری های پوستی در جهان، نیازمند درکی جامع و چندجانبه از عوامل بروز و راهکارهای مدیریت آن است تا بتوان اثرات آن را بر سلامت فرد و جامعه کاهش داد. در ادامه نکات بیشتری را در خصوص این بیماری و روش های درمان آن بررسی خواهیم کرد.

اگزما چیست؟

اگزما که به عنوان درماتیت آتوپیک نیز شناخته می شود، یک بیماری التهابی مزمن پوستی است که با علائمی نظیر خارش، قرمزی، خشکی و ترک های پوستی مشخص می شود. این بیماری معمولاً ناشی از اختلال در سد محافظتی پوست و واکنش های غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن است که در پاسخ به محرک های خارجی (مانند مواد حساسیت زا، محرک های شیمیایی یا عوامل محیطی) یا داخلی (مانند استرس یا تغییرات هورمونی) ایجاد می شود. اگزما اغلب در افرادی با سابقه ی خانوادگی آلرژی، آسم یا تب یونجه دیده می شود و می تواند در هر سنی ظاهر شود، اما بیشتر در کودکی آغاز می شود.

از نظر پاتوفیزیولوژی، نقص در عملکرد پروتئین های خاص مانند فیلاگرین (filaggrin) که در ساختار سد اپیدرمی پوست نقش دارند، یکی از عوامل کلیدی محسوب می شود. این نقص منجر به افزایش از دست رفتن آب از پوست و نفوذپذیری بیشتر به عوامل محرک و آلرژن ها می شود. علاوه بر این، التهاب ناشی از عدم تنظیم صحیح سیتوکین های سیستم ایمنی مانند IL-4 و IL-13 در مسیر Th2 نقش مهمی در بروز و تداوم علائم دارد.

درمان اگزما شامل کنترل علائم و جلوگیری از تحریکات پوستی است. رویکردهای درمانی معمولاً شامل استفاده از مرطوب کننده ها برای تقویت سد پوستی، کورتیکواستروئیدهای موضعی برای کاهش التهاب، و در موارد شدیدتر، استفاده از ایمونومدولاتورها مانند مهارکننده های کلسینورین یا داروهای بیولوژیک مانند دوپیلوماب است. رعایت مراقبت های پیشگیرانه مانند اجتناب از مواد حساسیت زا و حفظ رطوبت پوست نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

دلایل ابتلا به اگزما

اگزما یک بیماری چندعاملی است که ناشی از تعامل پیچیده عوامل ژنتیکی، ایمونولوژیکی و محیطی است. این بیماری به طور خاص در افرادی با نقص در سد پوستی و اختلال در تنظیم سیستم ایمنی بروز می کند. هرچند که علت دقیق آن هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما شواهد علمی نشان می دهد که ترکیب عوامل زیر نقش کلیدی در توسعه این بیماری ایفا می کنند:

1. عوامل ژنتیکی

نقص در ژن هایی که در حفظ سد پوستی نقش دارند، از جمله ژن فیلاگرین (FLG)، یکی از دلایل مهم اگزما است. این نقص ها باعث می شوند که پوست توانایی کمتری در حفظ رطوبت و جلوگیری از نفوذ عوامل تحریک کننده و آلرژن ها داشته باشد. سابقه خانوادگی بیماری های مرتبط با آلرژی، مانند آسم یا تب یونجه، نیز به عنوان یک عامل خطر شناخته می شود.

2. اختلالات سیستم ایمنی

در اگزما، سیستم ایمنی بدن به شکلی غیرطبیعی فعال شده و واکنش های التهابی بیش از حد ایجاد می کند. افزایش فعالیت مسیرهای Th2 در سیستم ایمنی و تولید بیش ازحد سیتوکین هایی مانند IL-4، IL-13 و IL-31 به التهاب پوستی منجر می شود. این اختلال در تنظیم سیستم ایمنی می تواند منجر به واکنش های بیش ازحد به محرک های بی ضرر محیطی شود.

3. عوامل محیطی

عوامل محیطی مانند آلرژن های موجود در هوا (مانند گرده گیاهان و گردوغبار)، مواد شیمیایی تحریک کننده (مانند صابون ها و شوینده ها)، تغییرات دما و رطوبت، و تماس مکرر با آب می توانند اگزما را تحریک یا تشدید کنند. علاوه بر این، آلودگی هوا و مواجهه با دود سیگار نیز از عوامل خطرزا محسوب می شوند.

4. استرس و عوامل روان شناختی

5. عوامل عفونی

میکروارگانیسم هایی مانند استافیلوکوکوس اورئوس که در سطح پوست زندگی می کنند، می توانند از طریق نفوذ به لایه های زیرین پوست، التهاب و عفونت های پوستی ایجاد کنند. افزایش تراکم این باکتری ها روی پوست در بیماران مبتلا به اگزما شایع است.

6. رژیم غذایی و آلرژی های غذایی

آلرژی به مواد غذایی خاص، به ویژه در کودکان، می تواند یکی از عوامل محرک برای اگزما باشد. مواد غذایی مانند لبنیات، تخم مرغ، بادام زمینی و گندم در برخی افراد با ایجاد واکنش های آلرژیک، علائم اگزما را تشدید می کنند.

7. تغییرات هورمونی

در برخی از بیماران، تغییرات هورمونی مانند دوران قاعدگی یا بارداری می تواند به تشدید علائم اگزما منجر شود. این تغییرات احتمالاً به دلیل تأثیر هورمون ها بر سیستم ایمنی و التهاب پوستی رخ می دهند.

8. اختلالات سد پوستی

پوست بیماران مبتلا به اگزما توانایی کمتری در حفظ رطوبت و جلوگیری از نفوذ عوامل محرک دارد. این مسئله به دلیل کمبود چربی های ضروری در لایه اپیدرم و نقص در ساختار سد پوستی است که به خشکی پوست و حساسیت بیشتر آن منجر می شود.

نشانه ها و علائم ابتلا به اگزما

اگزما یکی از شایع ترین بیماری های پوستی مزمن و التهابی است که علائم آن می تواند بسته به شدت بیماری، سن بیمار، و عوامل محیطی متفاوت باشد. این علائم به دلیل نقص در عملکرد سد پوستی و واکنش های غیرطبیعی سیستم ایمنی بروز می کنند و اغلب با خارش شدید، التهاب و تغییرات قابل مشاهده در ساختار پوست همراه هستند. اگزما نه تنها علائم پوستی بلکه گاهی مشکلاتی فراتر از پوست مانند اختلالات خواب و کیفیت زندگی کاهش یافته را نیز به همراه دارد.

1. خارش شدید (Pruritus)

خارش یکی از بارزترین و آزاردهنده ترین علائم اگزما است که می تواند مداوم یا متناوب باشد. این خارش معمولاً در شب ها شدت می یابد و ممکن است باعث خراشیدگی و آسیب بیشتر به پوست شود. خارش در اگزما نتیجه تحریک انتهای عصبی پوست توسط سیتوکین های التهابی مانند IL-31 است.

2. خشکی پوست (Xerosis)

خشکی شدید پوست یکی دیگر از ویژگی های اصلی اگزما است که ناشی از نقص در سد پوستی و کاهش توانایی پوست در حفظ رطوبت می باشد. این خشکی معمولاً با پوسته پوسته شدن و احساس سفتی در پوست همراه است و می تواند زمینه ساز ترک های پوستی و حساسیت بیشتر به محرک ها شود.

3. قرمزی و التهاب پوست (Erythema)

التهاب پوستی ناشی از افزایش جریان خون و نفوذ سلول های ایمنی به ناحیه آسیب دیده یکی از علائم رایج اگزما است. قرمزی پوست معمولاً در نواحی خاصی مانند صورت، گردن، پشت دست ها، و چین های پوستی مشاهده می شود و شدت آن می تواند متغیر باشد.

4. بثورات پوستی (Rashes)

در اگزما، بثورات پوستی با اشکال مختلف ظاهر می شوند. این بثورات ممکن است به صورت لکه های کوچک قرمز، برجستگی های خارش دار، یا پلاک های ملتهب و ضخیم دیده شوند. در مراحل پیشرفته تر، این بثورات ممکن است با تراوش مایع یا زخم های باز همراه باشند.

5. ضخیم شدن پوست (Lichenification)

ضخیم شدن و تغییر بافت پوست که به عنوان لیکنفیکاسیون شناخته می شود، در اثر خارش و خاراندن مداوم ایجاد می شود. این حالت بیشتر در مناطق مستعد مانند آرنج، زانو و پشت گردن دیده می شود و ممکن است با تغییر رنگ پوست همراه باشد.

6. ترک های پوستی و زخم ها

خشکی و التهاب مداوم می تواند منجر به ایجاد ترک های عمیق در پوست شود. این ترک ها، به ویژه در نواحی پرتحرک مانند انگشتان دست یا پا، می توانند دردناک باشند و خطر عفونت را افزایش دهند.

7. تغییر رنگ پوست (Dyspigmentation)

پس از فروکش کردن التهاب، تغییرات در رنگ پوست ممکن است باقی بماند. این تغییرات شامل هیپرپیگمانتاسیون (تیره تر شدن) یا هیپوپیگمانتاسیون (روشن تر شدن) است که معمولاً موقتی است اما در برخی موارد می تواند مدت طولانی تری باقی بماند.

8. ترشح و پوسته ریزی (Exudation and Scaling)

در مراحل حاد اگزما، ممکن است پوست دچار ترشح مایع شفاف یا زردرنگ شود. با گذشت زمان، این ترشحات خشک شده و پوسته ریزی به وجود می آید که می تواند با احساس ناراحتی و خارش همراه باشد.

9. عفونت ثانویه پوست

در افرادی که پوستشان در اثر خارش مکرر آسیب دیده است، خطر عفونت های ثانویه ناشی از باکتری هایی مانند استافیلوکوکوس اورئوس یا قارچ ها افزایش می یابد. عفونت ممکن است با قرمزی بیشتر، ورم، درد و ایجاد پوسته های چرکی همراه باشد.

10. اختلال در خواب و کیفیت زندگی

علائم شدید اگزما، به ویژه خارش های شبانه، می تواند منجر به بی خوابی و کاهش کیفیت زندگی شود. این اختلالات نه تنها بر سلامت جسمی بلکه بر سلامت روانی بیمار نیز تأثیر می گذارند.

فرق اگزما و قارچ

اگزما و قارچ پوستی دو نوع مختلف از مشکلات پوستی هستند که علائم مشابهی مانند خارش و قرمزی ایجاد می کنند، اما از نظر علت، مکانیزم بیماری و درمان کاملاً متفاوت هستند. اگزما یک بیماری التهابی مزمن است که به دلیل عوامل ژنتیکی، اختلال در سد پوستی و واکنش های ایمنی بروز می کند. در مقابل، قارچ پوستی یک عفونت ناشی از رشد بیش ازحد قارچ ها روی پوست است که معمولاً به دلیل رطوبت، گرما و تماس با منابع آلوده ایجاد می شود.

روش های درمان اگزما

درمان اگزما به دلیل ماهیت مزمن و چندعاملی این بیماری نیازمند رویکردی جامع و چندوجهی است. هدف اصلی درمان، کنترل التهاب، کاهش خارش، بازسازی سد پوستی، و جلوگیری از عود علائم است. این اقدامات می توانند شامل داروهای موضعی، سیستمیک، مراقبت های پوستی و تغییرات در سبک زندگی باشند. بسته به شدت بیماری و عوامل زمینه ای، روش های درمانی متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرند.

1. مراقبت های عمومی پوستی

یکی از اساسی ترین اقدامات برای مدیریت اگزما، مراقبت مناسب از پوست است. بیماران باید از مرطوب کننده های فاقد عطر و مواد تحریک کننده استفاده کنند تا رطوبت پوست حفظ و خشکی کاهش یابد. استفاده مداوم از مرطوب کننده ها، به ویژه پس از استحمام، می تواند به تقویت سد پوستی کمک کند. توصیه می شود بیماران از تماس طولانی مدت با آب داغ، صابون های قوی و مواد شیمیایی تحریک کننده اجتناب کنند.

2. درمان های دارویی موضعی

الف. کورتیکواستروئیدهای موضعی

کورتیکواستروئیدهای موضعی پایه اصلی درمان التهاب در اگزما هستند. این داروها با سرکوب پاسخ ایمنی و کاهش التهاب، علائم بیماری را تسکین می دهند. شدت کورتیکواستروئیدها (ضعیف تا قوی) بسته به شدت و محل درگیری پوست تعیین می شود. استفاده طولانی مدت از این داروها باید تحت نظر پزشک باشد تا از عوارض جانبی مانند نازک شدن پوست جلوگیری شود.

ب. مهارکننده های کلسینورین

مهارکننده های کلسینورین مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس جایگزینی مناسب برای کورتیکواستروئیدها، به ویژه در نواحی حساس مانند صورت و گردن هستند. این داروها با مهار مسیرهای التهابی سیستم ایمنی، علائم اگزما را کاهش می دهند و خطر عوارض جانبی درازمدت کمتر دارند.

ج. داروهای ضدعفونی کننده موضعی

در مواردی که عفونت باکتریایی وجود دارد، استفاده از کرم های ضدعفونی کننده یا آنتی بیوتیک های موضعی مانند موپیروسین ممکن است ضروری باشد.

3. درمان های سیستمیک

الف. کورتیکواستروئیدهای خوراکی

در موارد شدید یا عودکننده، ممکن است کورتیکواستروئیدهای خوراکی به طور موقت تجویز شوند. این داروها التهاب سیستمیک را سرکوب می کنند، اما به دلیل عوارض جانبی جدی، استفاده طولانی مدت توصیه نمی شود.

ب. داروهای سرکوب کننده ایمنی

در بیماران با اگزمای مقاوم به درمان، داروهایی مانند سیکلوسپورین، متوترکسات، و آزاتیوپرین ممکن است تجویز شوند. این داروها با سرکوب فعالیت سیستم ایمنی، التهاب را کاهش می دهند، اما نیازمند پایش منظم برای پیشگیری از عوارض جانبی هستند.

ج. داروهای بیولوژیک

داروهای بیولوژیک مانند دوپیلوماب که به طور خاص مسیرهای التهابی مانند IL-4 و IL-13 را هدف قرار می دهند، یک پیشرفت مهم در درمان اگزما محسوب می شوند. این داروها به ویژه در موارد شدید و مقاوم به درمان های معمول موثر هستند و ایمنی بالایی دارند.

4. درمان های مکمل و جایگزین

الف. فتوتراپی

فتوتراپی یا نوردرمانی با استفاده از اشعه ماورای بنفش (UVB) یکی از روش های موثر در کاهش التهاب و بهبود علائم اگزما است. این روش برای بیمارانی که به درمان های دارویی پاسخ نمی دهند، مناسب است.

ب. طب مکمل

برخی بیماران از روش های طب مکمل مانند طب سوزنی، استفاده از روغن های طبیعی (مانند روغن نارگیل یا روغن جوجوبا) و مکمل های غذایی مانند ویتامین D یا اسیدهای چرب امگا-3 برای کاهش التهاب استفاده می کنند. هرچند شواهد علمی قطعی برای اثربخشی این روش ها محدود است.

5. مدیریت عوامل محرک و پیشگیری از عود

الف. شناسایی و اجتناب از عوامل محرک

بیماران باید عواملی که باعث تحریک یا تشدید اگزما می شوند (مانند آلرژن ها، مواد شیمیایی یا مواد غذایی) را شناسایی و از آنها اجتناب کنند.

ب. مدیریت استرس

استرس می تواند علائم اگزما را تشدید کند. تکنیک های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و روان درمانی می توانند در بهبود وضعیت بیماران موثر باشند.

بهترین پماد برای اگزمای پوستی

در موارد خفیف تا متوسط، کورتیکواستروئیدهای موضعی مانند هیدروکورتیزون 1% یا کلوبتازول برای کاهش التهاب و خارش توصیه می شوند. برای نواحی حساس مانند صورت، استفاده از مهارکننده های کلسینورین مانند تاکرولیموس یا پیمکرولیموس مناسب تر است، زیرا خطر عوارض جانبی کمتری دارند. همچنین، پمادهای مرطوب کننده و ترمیم کننده پوست مانند اوسرین یا محصولات حاوی سرامیدها برای حفظ رطوبت و بازسازی سد پوستی بسیار مهم هستند.

سخن پایانی

اگزما یک بیماری مزمن و التهابی پوست است که به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و اختلال در سیستم ایمنی ایجاد می شود. این بیماری با علائمی مانند خارش شدید، خشکی پوست، قرمزی، التهاب، بثورات پوستی، ضخیم شدن پوست و تغییرات رنگ پوست شناخته می شود. شدت و تظاهر علائم می تواند در افراد مختلف متفاوت باشد و گاهی با عفونت های ثانویه و تأثیرات روانی مانند اختلال خواب همراه شود.

مدیریت اگزما نیازمند شناخت دقیق علائم، مراقبت مستمر از پوست، پرهیز از عوامل محرک و استفاده از درمان های مناسب است. درمان های موضعی، سیستمیک و روش های پیشگیری، نقش کلیدی در کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از عود بیماری ایفا می کنند. آگاهی از ماهیت اگزما و مراقبت های لازم، کلید موفقیت در کنترل این بیماری و کاهش عوارض مرتبط با آن است.