اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟ دلایل، نحوه تشخیص و درمان

اختلال اضطراب اجتماعی، یک پدیده نوظهور نیست، پیچیدگی های خاص خود را دارد، دغدغه افراد مبتلا، در تمام شرایط است. هنگامی که فردی در موقعیت های اجتماعی قرار می گیرد که احساس می کند تحت ارزیابی یا قضاوت قرار دارد، سیستم عصبی او به طور خودکار وارد حالت اضطراب می شود. این واکنش های فیزیکی شامل افزایش ضربان قلب، تعریق بیش از حد، لرزش دست ها، خشکی دهان، تنگی نفس و حتی احساس سرگیجه یا تهوع هستند.

بدن فرد به گونه ای به این استرس واکنش نشان می دهد که گویی در یک موقعیت تهدیدآمیز قرار دارد، حتی اگر تهدید واقعی وجود نداشته باشد. این تغییرات فیزیکی می تواند به خودی خود باعث تقویت احساس اضطراب و ناراحتی شود، زیرا فرد ممکن است این علائم را به عنوان نشانه های ضعف یا عدم کنترل خود تفسیر کند، که به شدت بر نگرانی های اجتماعی اش می افزاید. این واکنش های فیزیکی در بلندمدت می توانند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده و به مشکلات جسمی و روانی بیشتری منجر شوند.

اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟

اختلال اضطراب اجتماعی به انگلیسی Social anxiety disorder که به آن فوبیای اجتماعی نیز گفته می شود، نوعی اختلال روانی است که با ترس و اضطراب شدید در موقعیت های اجتماعی همراه است. افرادی که از این اختلال رنج می برند، معمولاً از ارزیابی منفی دیگران می ترسند و به همین دلیل از برقراری ارتباط یا حضور در موقعیت های اجتماعی اجتناب می کنند. این اضطراب می تواند در مواردی همچون سخنرانی در جمع، ملاقات با افراد جدید، یا حتی رفتن به یک مهمانی به اوج خود برسد.

بیماران ممکن است احساس کنند که دیگران آنها را قضاوت می کنند یا از اشتباهاتشان به شدت آگاه خواهند شد. این اضطراب شدید می تواند تاثیر زیادی بر روابط اجتماعی، شغلی و تحصیلی فرد بگذارد و باعث کاهش کیفیت زندگی او شود. درمان این اختلال معمولاً شامل روان درمانی، به ویژه درمان شناختی – رفتاری و در برخی موارد دارو درمانی است.

دلایل و علت اختلال اضطراب اجتماعی

همواره اختلال اضطراب اجتماعی به ترکیبی از عوامل ژنتیکی، تجربیات منفی، ویژگی های شخصیتی، محیط اجتماعی و فرهنگی و تأثیرات رسانه های اجتماعی بستگی دارد. این عوامل می توانند در کنار هم موجب بروز و تشدید این اختلال شوند.

عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی

تحقیقات نشان داده اند که اختلال اضطراب اجتماعی می تواند به صورت ژنتیکی منتقل شود. افرادی که یکی از اعضای خانواده شان از این اختلال رنج می برد، احتمال بیشتری برای ابتلا به آن دارند. همچنین، تغییرات در ساختار مغز، به ویژه در مناطقی که مسئول کنترل اضطراب هستند، ممکن است بر بروز این اختلال تأثیر بگذارند. عملکرد غیرطبیعی سیستم عصبی و ناتوانی در مدیریت استرس ها و هیجانات می تواند عاملی برای ایجاد اضطراب اجتماعی باشد.

تجربیات منفی و آسیب های روانی

تجربیات منفی در دوران کودکی یا نوجوانی، به ویژه زمانی که فرد در موقعیت های اجتماعی دچار تحقیر، تمسخر یا طرد شده باشد، می تواند منجر به بروز اختلال اضطراب اجتماعی شود. این نوع تجربیات آسیب زا می تواند به باورهای منفی درباره خود و نگرانی های شدید نسبت به ارزیابی دیگران منجر شود. همچنین، افرادی که در گذشته دچار شکست های اجتماعی یا اضطراب در موقعیت های مشابه شده اند، ممکن است از این تجربیات به عنوان عامل تحریک کننده برای ایجاد اضطراب اجتماعی استفاده کنند.

عوامل محیطی و فرهنگی

محیط اجتماعی و فرهنگی فرد نیز نقش مهمی در شکل گیری اختلال اضطراب اجتماعی دارد. در جوامع یا فرهنگ هایی که تأکید زیادی بر روی موفقیت های اجتماعی، ظاهر و برقراری ارتباط دارند، افراد ممکن است احساس کنند که باید انتظارات اجتماعی را برآورده کنند. این فشار اجتماعی می تواند منجر به نگرانی های شدید درباره نحوه ارزیابی آنها توسط دیگران شود. به ویژه در جوامعی که تصویر اجتماعی یا ظاهر فرد از اهمیت زیادی برخوردار است، اضطراب اجتماعی بیشتر به چشم می خورد.

اختلالات روان شناختی و ویژگی های شخصیتی

افرادی که دارای ویژگی های شخصیتی خاص مانند درون گرایی شدید یا کمال گرایی هستند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به اضطراب اجتماعی قرار بگیرند. درون گرایان ممکن است با برقراری ارتباط با دیگران راحت نباشند و کمال گرایان ممکن است از ترس از اشتباهات یا نواقص در رفتار خود دچار اضطراب شوند. علاوه بر این، افرادی که به اختلالات روان شناختی دیگر مانند افسردگی یا اضطراب عمومی مبتلا هستند، ممکن است بیشتر در معرض اضطراب اجتماعی قرار بگیرند.

تأثیر رسانه های اجتماعی و مقایسه های اجتماعی

در دنیای امروز، رسانه های اجتماعی تأثیر زیادی بر ایجاد اضطراب اجتماعی دارند. نمایش های ایده آل و تصاویر بی عیب و نقص در شبکه های اجتماعی می توانند موجب احساس ناکافی بودن و مقایسه های اجتماعی منفی شوند. این مقایسه ها می تواند به ایجاد نگرانی های اضافی درباره نحوه ارزیابی دیگران و تصویر اجتماعی فرد منجر شود، که از عوامل تحریک کننده اضطراب اجتماعی است.

نحوه تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی به طور معمول از طریق ارزیابی های روان شناختی و بالینی تشخیص داده می شود. این تشخیص به کمک مصاحبه های بالینی، پرسش نامه ها و ارزیابی های استاندارد انجام می شود که به پزشکان و روان شناسان کمک می کند تا شدت و نوع اضطراب فرد را مشخص کنند.

مرحله تشخیص	توضیحات
مصاحبه بالینی	پزشک یا روان شناس با فرد درباره تاریخچه روان شناختی، تجربیات اجتماعی و مشکلات فعلی او صحبت می کند. این مصاحبه می تواند به شناسایی عواملی مانند زمان شروع علائم و شدت آنها کمک کند.
ارزیابی علائم	بررسی علائم خاص اختلال اضطراب اجتماعی، مانند ترس از ارزیابی منفی، اجتناب از موقعیت های اجتماعی و اضطراب شدید در مواجهه با دیگران. این علائم معمولاً باید حداقل 6 ماه طول کشیده باشد تا تشخیص قطعی داده شود.
پرسش نامه ها و آزمون ها	استفاده از ابزارهای استاندارد مانند “مقیاس اضطراب اجتماعی” یا “پرسش نامه اضطراب اجتماعی” که توسط روان شناسان برای ارزیابی شدت و نوع اضطراب طراحی شده اند.
تشخیص افتراقی	بررسی سایر اختلالات مشابه مانند اضطراب عمومی یا افسردگی که می توانند علائمی مشابه داشته باشند. این بررسی کمک می کند تا اختلال اضطراب اجتماعی از سایر اختلالات متمایز شود.
معیارهای تشخیصی DSM-5	استفاده از معیارهای تعیین شده در DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) برای تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی. این معیارها شامل علائم خاصی هستند که باید در فرد وجود داشته باشد.

روش های درمان اختلال اضطراب اجتماعی

درمان اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً ترکیبی از روان درمانی، دارو درمانی و تکنیک های خودمراقبتی است که به فرد کمک می کند تا علائم اضطراب را مدیریت کرده و بهبود یابد. این درمان ها با هدف کاهش ترس و اضطراب در موقعیت های اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس فرد در تعاملات اجتماعی طراحی شده اند.

روان درمانی شناختی – رفتاری (CBT)

یکی از موثرترین روش های درمان اختلال اضطراب اجتماعی، روان درمانی شناختی – رفتاری است. در این روش، فرد به شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی و نادرست درباره خود و دیگران می پردازد.

این درمان به فرد کمک می کند تا با موقعیت های اجتماعی به گونه ای متفاوت و منطقی تر برخورد کند. در CBT، فرد تکنیک های مقابله با اضطراب مانند تمرینات آرامش بخشی و تکنیک های تنفسی را نیز یاد می گیرد تا در مواقع استرس زا کنترل بیشتری بر خود داشته باشد.

درمان مواجهه ای

در این نوع درمان، فرد به تدریج با موقعیت های اجتماعی که باعث اضطراب می شود روبه رو می شود، اما به طور گام به گام و کنترل شده. این مواجهه می تواند از موقعیت های کم تنش شروع شده و به تدریج به موقعیت های پیچیده تر و چالش برانگیزتر منتقل شود. هدف این روش این است که فرد با تجربه مواجهه مکرر با موقعیت های اضطراب آور، یاد بگیرد که نگرانی ها و ترس های او بی پایه و اساس هستند و می تواند به طور مؤثر با آنها مقابله کند.

دارو درمانی

در مواردی که اضطراب اجتماعی شدید است و درمان های روان شناختی به تنهایی کافی نباشند، دارو درمانی ممکن است تجویز شود. داروهایی مانند ضدافسردگی ها (SSRI) یا داروهای ضد اضطراب (مانند بنزودیازپین ها) می توانند به کاهش علائم اضطراب و بهبود توانایی فرد برای شرکت در فعالیت های اجتماعی کمک کنند. این داروها معمولاً با نظارت دقیق پزشک مصرف می شوند و ممکن است همراه با روان درمانی برای نتایج بهتر تجویز شوند.

تکنیک های آرامش بخشی و تنفسی

تکنیک های آرامش بخشی مانند تنفس عمیق، مراقبه و ریلکسیشن عضلانی پیشرفته می توانند به کاهش علائم فیزیکی اضطراب اجتماعی کمک کنند. این تکنیک ها به فرد می آموزند که چگونه در موقعیت های استرس زا احساس آرامش و کنترل داشته باشد. به ویژه تمرینات تنفسی که باعث کاهش ضربان قلب و آرامش عضلات می شوند، می توانند کمک شایانی به مدیریت اضطراب در موقعیت های اجتماعی کنند.

گروه درمانی

گروه درمانی نیز یکی دیگر از روش های موثر است که در آن افراد با اختلال اضطراب اجتماعی با هم در یک گروه درمانی ملاقات می کنند. این نوع درمان امکان ایجاد حمایت اجتماعی و به اشتراک گذاری تجربیات با دیگران را فراهم می آورد. شرکت در جلسات گروه درمانی می تواند به فرد کمک کند تا احساس کند تنها نیست و دیگران نیز همانند او با مشکلات مشابه دست و پنجه نرم می کنند.

قرص برای اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی یکی از مشکلات روانی شایع است که در آن فرد به شدت از ارزیابی منفی دیگران و حضور در موقعیت های اجتماعی می ترسد. در برخی موارد، درمان های روان شناختی به تنهایی برای کاهش علائم کافی نیستند و دارو درمانی به عنوان یک گزینه مکمل مورد استفاده قرار می گیرد. داروها می توانند به کاهش شدت اضطراب و کمک به فرد در مواجهه با موقعیت های اجتماعی کمک کنند.

داروهای ضد افسردگی

داروهای ضد افسردگی، به ویژه مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRIs)، برای درمان اضطراب اجتماعی بسیار موثر هستند. این داروها با افزایش سطح سروتونین در مغز به کاهش اضطراب و بهبود خلق و خو کمک می کنند. برخی از داروهای رایج در این دسته عبارتند از فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Zoloft) و پاروکسیتین (Paxil).

بنزودیازپین ها

بنزودیازپین ها، مانند آلپرازولام (Xanax) و دیازپام (Valium)، داروهایی هستند که معمولاً برای کاهش فوری اضطراب مورد استفاده قرار می گیرند. این داروها با اثرات آرامبخش خود به فرد کمک می کنند تا سریع تر احساس راحتی کند. اما باید توجه داشت که مصرف طولانی مدت این داروها ممکن است منجر به وابستگی یا اعتیاد شود.

داروهای ضد اضطراب غیر بنزودیازپینی

در صورتی که داروهای بنزودیازپینی مناسب نباشند یا فرد نیاز به گزینه ای بدون خطر وابستگی داشته باشد، داروهایی مانند بوپروپیون (Wellbutrin) یا آدرنرژیک ها مانند کلونیدین (Catapres) می توانند تجویز شوند. این داروها به کاهش علائم اضطراب کمک کرده و خطر وابستگی کمتری دارند.

داروهای ضد روان پریشی در موارد خاص

در موارد شدیدتر یا زمانی که سایر داروها مؤثر نباشند، ممکن است پزشک داروهای ضد روان پریشی با دوز کم مانند کوئتیاپین (Seroquel) تجویز کند. این داروها معمولاً برای اختلالات اضطرابی پیچیده تر و همراه با سایر اختلالات روانی استفاده می شوند.

نکاتی برای کنترل اضطراب اجتماعی

این درمان نیازمند روش های مختلف است که به فرد کمک می کنند تا با احساسات خود بهتر کنار بیاید و در موقعیت های اجتماعی عملکرد بهتری داشته باشد. این روش ها شامل تکنیک های روان شناختی، تغییرات در الگوهای فکری و رفتاری، و تمرینات آرامش بخشی هستند که می توانند به تدریج به کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس فرد کمک کنند.

شناخت و تغییر افکار منفی

یکی از مهم ترین گام ها در کنترل اضطراب اجتماعی، شناسایی و تغییر افکار منفی است. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی معمولاً دچار افکار خودانتقادی و منفی در مورد نحوه ارزیابی دیگران هستند. این افکار می توانند شدت اضطراب را افزایش دهند. با استفاده از تکنیک های درمان شناختی – رفتاری (CBT)، فرد می تواند این افکار منفی را شناسایی کرده و به افکار مثبت تر و منطقی تر تبدیل کند.

تمرینات آرامش بخشی و تنفسی

تمرینات آرامش بخشی می توانند به کاهش علائم فیزیکی اضطراب اجتماعی کمک کنند. تکنیک های تنفسی عمیق مانند تنفس ۴-۷-۸ (۴ ثانیه دم، ۷ ثانیه نگه داشتن نفس، ۸ ثانیه بازدم) می توانند به کاهش ضربان قلب و آرامش عضلات کمک کنند. همچنین، تمرینات آرامش عضلانی پیشرفته که شامل انقباض و سپس ریلکسیشن عضلات مختلف بدن است، می تواند به فرد در احساس راحتی و کاهش استرس کمک کند.

مواجهه تدریجی با موقعیت های اجتماعی

یکی از روش های مؤثر برای کاهش اضطراب اجتماعی، مواجهه تدریجی با موقعیت هایی است که باعث ایجاد ترس می شوند. این کار باید به طور گام به گام و تحت نظارت انجام شود. به عنوان مثال، فرد ممکن است ابتدا با یک دوست به یک کافه برود و به تدریج با گروه های بزرگتر در مکان های شلوغ تر حاضر شود. این مواجهه تدریجی به فرد کمک می کند تا اعتماد به نفس خود را افزایش داده و بفهمد که نگرانی های او بی پایه هستند و می تواند به طور مؤثر با موقعیت های اجتماعی برخورد کند.

تنظیم اهداف واقع بینانه

تنظیم اهداف کوچک و واقع بینانه می تواند به کاهش اضطراب اجتماعی کمک کند. به جای تلاش برای موفقیت های بزرگ در موقعیت های اجتماعی، فرد می تواند اهداف کوچکتری مانند “صحبت کردن با یک نفر جدید در طول روز” یا “شرکت در یک گروه بحث کوتاه” تعیین کند.

دستیابی به این اهداف کوچک می تواند اعتماد به نفس فرد را افزایش دهد و اضطراب را کاهش دهد. این روش کمک می کند تا فرد احساس کند که قادر به مدیریت موقعیت های اجتماعی است و این تجربه ها به مرور زمان باعث کاهش اضطراب می شوند.

حمایت اجتماعی و گروه درمانی

حمایت از سوی دوستان، خانواده و گروه های درمانی می تواند نقش مهمی در کنترل اضطراب اجتماعی ایفا کند. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی گاهی اوقات احساس می کنند که تنها هستند یا درک نمی شوند، اما پیوستن به گروه های درمانی یا گفتگو با افرادی که تجربه های مشابه دارند، می تواند کمک کننده باشد. این نوع حمایت اجتماعی باعث می شود فرد احساس کند که تنها نیست و دیگران نیز مشکلات مشابه دارند.

تغییر سبک زندگی

تغییرات مثبت در سبک زندگی می توانند به کاهش اضطراب اجتماعی کمک کنند. خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش منظم و اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل می توانند تأثیر مثبتی بر وضعیت روحی فرد داشته باشند. ورزش به ویژه می تواند به کاهش سطح استرس و اضطراب کمک کند و احساسات مثبت را تقویت کند. داشتن یک سبک زندگی سالم می تواند به فرد این امکان را بدهد که به طور مؤثرتر با موقعیت های استرس زا مقابله کند.

جمع بندی

اختلال اضطراب اجتماعی یک بیماری روانی است که با ترس و اضطراب شدید در موقعیت های اجتماعی مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً از ارزیابی یا قضاوت منفی دیگران می ترسند و این ترس می تواند مانع از مشارکت آنها در فعالیت های اجتماعی، شغلی و تحصیلی شود. واکنش های فیزیکی مانند تعریق، لرزش و تنگی نفس در این افراد رایج است و می تواند کیفیت زندگی آنها را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

این اختلال به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، تجربیات منفی اجتماعی و ویژگی های شخصیتی ایجاد می شود. با وجود تأثیرات منفی اش، خوشبختانه اختلال اضطراب اجتماعی قابل درمان است. درمان های روان شناختی مانند درمان شناختی-رفتاری، درمان مواجهه ای و دارو درمانی می توانند به طور مؤثری علائم این اختلال را کاهش دهند و به فرد کمک کنند تا بتواند به صورت مؤثرتر در موقعیت های اجتماعی عمل کند. همچنین، تکنیک های آرامش بخشی و گروه درمانی نیز می توانند در کنار درمان های اصلی به بهبود وضعیت فرد کمک کنند.